Kiểm toán công tác bồi thường, hỗ trợ, tái định cư: Các phương pháp và công cụ hữu hiệu
Nội dung kiểm toán công tác bồi thường, hỗ trợ và tái định cư (TĐC) đã được nêu trong chương trình kiểm toán dự án đầu tư. Tuy nhiên, các chỉ dẫn về phương pháp, thủ tục thực hiện và tài liệu, thông tin cần thu thập làm bằng chứng kiểm toán vẫn chưa được cụ thể, chi tiết KHIẾN các đoàn kiểm toán bị lúng túng, thậm chí giới hạn không kiểm toán nội dung này.
Những năm gần đây, Kiểm toán nhà nước (KTNN) đã triển khai các cuộc kiểm toán dự án đầu tư có nội dung kiểm toán công tác bồi thường, hỗ trợ và TĐC. Quá trình thực hiện kiểm toán cũng đã nảy sinh một số vướng mắc do thiếu các hướng dẫn cụ thể.
Chưa có các hướng dẫn cụ thể
Theo nghiên cứu của ThS. Nguyễn Hoài Phương và ThS. Lê Hùng (KTNN khu vực XII), khi kiểm toán công tác bồi thường, hỗ trợ và TĐC, nhiều đoàn kiểm toán đã phải điều chỉnh bổ sung nội dung, phạm vi và giới hạn kiểm toán. Một số nội dung kiểm toán chưa phù hợp với trình tự, tổ chức thực hiện công tác bồi thường, hỗ trợ và TĐC theo quy định của văn bản quy phạm pháp luật.
Các chỉ dẫn về phương pháp, thủ tục thực hiện kiểm toán còn chung chung, chủ yếu là kiểm toán tổng hợp, kiểm toán tuân thủ, phân tích, tổng hợp, đối chiếu. Nhiều tài liệu và thông tin cần thu thập để làm bằng chứng kiểm toán chưa được đề cập, hoặc nếu được nhắc đến thì mới chỉ có phương án bồi thường, chứng từ chi trả, biên bản kiểm kê. Trong khi đó, hồ sơ công tác bồi thường, hỗ trợ và tái định cư rất nhiều tài liệu như: Bản đồ địa chính khu vực dự án; chính sách bồi thường, hỗ trợ, tái định cư, kiểm đếm, thống kê nhà ở, tài sản khác gắn liền với đất, niêm yết công khai…
Nguyên nhân dẫn đến tình trạng trên là do KTNN vẫn chưa có các hướng dẫn cụ thể đối với nội dung kiểm toán công tác bồi thường, hỗ trợ và TĐC. Đối chiếu với hướng dẫn kiểm toán dự án đầu tư được KTNN ban hành theo Quyết định số 02/2017/QĐ-KTNN ngày 13/3/2017 và Quyết định số 47/QĐ-KTNN ngày 14/01/2021, nội dung kiểm toán tuân thủ và chi phí của công tác bồi thường, hỗ trợ, TĐC có một số điểm chưa phù hợp với quy định pháp luật hiện hành. Cụ thể, quy định kiểm tra thực tế để xác định diện tích, nguồn gốc, hạng đất đền bù chưa phù hợp với thực tiễn khi kiểm toán; các văn bản quy phạm pháp luật không có khái niệm phương án và dự toán sử dụng đất...
Ngoài ra, các quy định trong Luật Đất đai nói chung và công tác bồi thường, hỗ trợ và TĐC nói riêng rất phức tạp, liên quan đến quyền sở hữu tài sản của tổ chức, cá nhân... Trong khi đó, nhân sự và thời gian kiểm toán dự án đầu tư có giới hạn nên nội dung này ít được thực hiện, đưa vào giới hạn không kiểm toán.
Những lưu ý đối với kiểm toán viên khi kiểm toán
Theo Nhóm tác giả, đối với kiểm toán việc tuân thủ các quy định trong công tác bồi thường, hỗ trợ và TĐC, các kiểm toán viên (KTV) cần thu thập đầy đủ tài liệu phục vụ kiểm toán, bao gồm: Bản đồ ranh quy hoạch dự án, biên bản bàn giao tọa độ ranh quy hoạch của dự án do Sở Xây dựng bàn giao cho chủ đầu tư; Thông báo thu hồi đất; hồ sơ bồi thường theo từng trường hợp; hồ sơ địa chính tại địa phương; bản đồ địa chính phục vụ công tác thu hồi đất; bản đồ quy hoạch xây dựng; khung chính sách bồi thường, hỗ trợ và TĐC; Quyết định phê duyệt giá đất; phương án và chứng từ chi trả kinh phí bồi thường, hỗ trợ và TĐC.
Về phương pháp, thủ tục kiểm toán việc tuân thủ các quy định, KTV cần kiểm tra, đối chiếu, xác định cụ thể nguyên nhân, giá trị sai sót (nếu có) trong công tác xây dựng và thực hiện kế hoạch thu hồi đất, điều tra, khảo sát, đo đạc, kiểm đếm; lập, thẩm định phương án bồi thường, hỗ trợ, TĐC; quyết định thu hồi đất, phê duyệt và tổ chức thực hiện phương án bồi thường, hỗ trợ, TĐC; quản lý đất đã được giải phóng mặt bằng.
Đối với chi phí, KTV cần lưu ý kiểm tra, đối chiếu chi phí bồi thường về đất (tính pháp lý của diện tích đất bị thu hồi, các đường ranh tiếp giáp giữa các bản đồ địa chính, so sánh các bản đồ, xây dựng đơn giá đất bồi thường); bồi thường đối với chi phí đầu tư trên đất còn lại; chi phí bồi thường thiệt hại về tài sản, sản xuất, kinh doanh; chi phí hỗ trợ ổn định đời sống và sản xuất (đối chiếu theo Luật Đất đai và các hướng dẫn của Bộ Tài nguyên và Môi trường, tính hợp lệ của các tài sản); chi phí hỗ trợ tái định cư đối với trường hợp thu hồi đất ở.
Bên cạnh đó, KTV có thể ứng dụng một số phần mềm hỗ trợ kiểm toán công tác bồi thường, hỗ trợ và TĐC như Phần mềm Global Mapper kết hợp Map Tiler với khả năng tạo, chỉnh sửa bản đồ, chuyển đổi, in ấn, theo dấu GPS và tận dụng tối đa chức năng GIS trên dữ liệu. Từ đó, KTV có thể xác định được các phần diện tích chồng lấn với đất sông ngòi, đất nhà nước quản lý và đất vắng chủ.
Ngoài ra, KTV có thể sửa dụng Phần mềm Hhmaps và Google Earth Pro với tính năng rất hữu hiệu trong công tác đo đạc khảo sát địa hình, xử lý hầu hết số liệu cơ bản để kiểm tra diện tích chồng lấn. Google Earth Pro cũng hỗ trợ kiểm tra các dữ liệu quá khứ nên có thể xem được cả quá trình hình thành tài sản là vật kiến trúc trên đất thu hồi./.
Box: Một số cuộc kiểm toán dự án đầu tư có nội dung kiểm toán công tác bồi thường, hỗ trợ và TĐC như: Kiểm toán hoạt động xây dựng và việc quản lý, sử dụng vốn đầu tư Dự án Bệnh viện Đa khoa vùng Tây Nguyên (năm 2017); Kiểm toán hoạt động xây dựng và quản lý, sử dụng vốn đầu tư Dự án Cơ sở hạ tầng kỹ thuật bên trong và bên ngoài hàng rào Khu công nghiệp Nhân Cơ (năm 2019); Kiểm toán hoạt động xây dựng và việc quản lý, sử dụng vốn đầu tư Dự án Thu hồi đất, bồi thường, hỗ trợ tái định cư cảng hàng không quốc tế Long Thành (năm 2021).
THÙY LÊ
(Báo Kiểm toán số 41/2022)
Chưa có các hướng dẫn cụ thể
Theo nghiên cứu của ThS. Nguyễn Hoài Phương và ThS. Lê Hùng (KTNN khu vực XII), khi kiểm toán công tác bồi thường, hỗ trợ và TĐC, nhiều đoàn kiểm toán đã phải điều chỉnh bổ sung nội dung, phạm vi và giới hạn kiểm toán. Một số nội dung kiểm toán chưa phù hợp với trình tự, tổ chức thực hiện công tác bồi thường, hỗ trợ và TĐC theo quy định của văn bản quy phạm pháp luật.
Các chỉ dẫn về phương pháp, thủ tục thực hiện kiểm toán còn chung chung, chủ yếu là kiểm toán tổng hợp, kiểm toán tuân thủ, phân tích, tổng hợp, đối chiếu. Nhiều tài liệu và thông tin cần thu thập để làm bằng chứng kiểm toán chưa được đề cập, hoặc nếu được nhắc đến thì mới chỉ có phương án bồi thường, chứng từ chi trả, biên bản kiểm kê. Trong khi đó, hồ sơ công tác bồi thường, hỗ trợ và tái định cư rất nhiều tài liệu như: Bản đồ địa chính khu vực dự án; chính sách bồi thường, hỗ trợ, tái định cư, kiểm đếm, thống kê nhà ở, tài sản khác gắn liền với đất, niêm yết công khai…
Nguyên nhân dẫn đến tình trạng trên là do KTNN vẫn chưa có các hướng dẫn cụ thể đối với nội dung kiểm toán công tác bồi thường, hỗ trợ và TĐC. Đối chiếu với hướng dẫn kiểm toán dự án đầu tư được KTNN ban hành theo Quyết định số 02/2017/QĐ-KTNN ngày 13/3/2017 và Quyết định số 47/QĐ-KTNN ngày 14/01/2021, nội dung kiểm toán tuân thủ và chi phí của công tác bồi thường, hỗ trợ, TĐC có một số điểm chưa phù hợp với quy định pháp luật hiện hành. Cụ thể, quy định kiểm tra thực tế để xác định diện tích, nguồn gốc, hạng đất đền bù chưa phù hợp với thực tiễn khi kiểm toán; các văn bản quy phạm pháp luật không có khái niệm phương án và dự toán sử dụng đất...
Ngoài ra, các quy định trong Luật Đất đai nói chung và công tác bồi thường, hỗ trợ và TĐC nói riêng rất phức tạp, liên quan đến quyền sở hữu tài sản của tổ chức, cá nhân... Trong khi đó, nhân sự và thời gian kiểm toán dự án đầu tư có giới hạn nên nội dung này ít được thực hiện, đưa vào giới hạn không kiểm toán.
Những lưu ý đối với kiểm toán viên khi kiểm toán
Theo Nhóm tác giả, đối với kiểm toán việc tuân thủ các quy định trong công tác bồi thường, hỗ trợ và TĐC, các kiểm toán viên (KTV) cần thu thập đầy đủ tài liệu phục vụ kiểm toán, bao gồm: Bản đồ ranh quy hoạch dự án, biên bản bàn giao tọa độ ranh quy hoạch của dự án do Sở Xây dựng bàn giao cho chủ đầu tư; Thông báo thu hồi đất; hồ sơ bồi thường theo từng trường hợp; hồ sơ địa chính tại địa phương; bản đồ địa chính phục vụ công tác thu hồi đất; bản đồ quy hoạch xây dựng; khung chính sách bồi thường, hỗ trợ và TĐC; Quyết định phê duyệt giá đất; phương án và chứng từ chi trả kinh phí bồi thường, hỗ trợ và TĐC.
Về phương pháp, thủ tục kiểm toán việc tuân thủ các quy định, KTV cần kiểm tra, đối chiếu, xác định cụ thể nguyên nhân, giá trị sai sót (nếu có) trong công tác xây dựng và thực hiện kế hoạch thu hồi đất, điều tra, khảo sát, đo đạc, kiểm đếm; lập, thẩm định phương án bồi thường, hỗ trợ, TĐC; quyết định thu hồi đất, phê duyệt và tổ chức thực hiện phương án bồi thường, hỗ trợ, TĐC; quản lý đất đã được giải phóng mặt bằng.
Đối với chi phí, KTV cần lưu ý kiểm tra, đối chiếu chi phí bồi thường về đất (tính pháp lý của diện tích đất bị thu hồi, các đường ranh tiếp giáp giữa các bản đồ địa chính, so sánh các bản đồ, xây dựng đơn giá đất bồi thường); bồi thường đối với chi phí đầu tư trên đất còn lại; chi phí bồi thường thiệt hại về tài sản, sản xuất, kinh doanh; chi phí hỗ trợ ổn định đời sống và sản xuất (đối chiếu theo Luật Đất đai và các hướng dẫn của Bộ Tài nguyên và Môi trường, tính hợp lệ của các tài sản); chi phí hỗ trợ tái định cư đối với trường hợp thu hồi đất ở.
Bên cạnh đó, KTV có thể ứng dụng một số phần mềm hỗ trợ kiểm toán công tác bồi thường, hỗ trợ và TĐC như Phần mềm Global Mapper kết hợp Map Tiler với khả năng tạo, chỉnh sửa bản đồ, chuyển đổi, in ấn, theo dấu GPS và tận dụng tối đa chức năng GIS trên dữ liệu. Từ đó, KTV có thể xác định được các phần diện tích chồng lấn với đất sông ngòi, đất nhà nước quản lý và đất vắng chủ.
Ngoài ra, KTV có thể sửa dụng Phần mềm Hhmaps và Google Earth Pro với tính năng rất hữu hiệu trong công tác đo đạc khảo sát địa hình, xử lý hầu hết số liệu cơ bản để kiểm tra diện tích chồng lấn. Google Earth Pro cũng hỗ trợ kiểm tra các dữ liệu quá khứ nên có thể xem được cả quá trình hình thành tài sản là vật kiến trúc trên đất thu hồi./.
Box: Một số cuộc kiểm toán dự án đầu tư có nội dung kiểm toán công tác bồi thường, hỗ trợ và TĐC như: Kiểm toán hoạt động xây dựng và việc quản lý, sử dụng vốn đầu tư Dự án Bệnh viện Đa khoa vùng Tây Nguyên (năm 2017); Kiểm toán hoạt động xây dựng và quản lý, sử dụng vốn đầu tư Dự án Cơ sở hạ tầng kỹ thuật bên trong và bên ngoài hàng rào Khu công nghiệp Nhân Cơ (năm 2019); Kiểm toán hoạt động xây dựng và việc quản lý, sử dụng vốn đầu tư Dự án Thu hồi đất, bồi thường, hỗ trợ tái định cư cảng hàng không quốc tế Long Thành (năm 2021).
THÙY LÊ
(Báo Kiểm toán số 41/2022)
