Phòng chống tham nhũng, thất thoát tài sản công trong quá trình thực hiện cổ phần hóa doanh nghiệp Nhà nước

 

Để đẩy nhanh CPH DNNN, kể từ năm 2011, Chính phủ đã ban hành Nghị định số 59/2011/NĐ-CP ngày 18/7/2011 về chuyển doanh nghiệp 100% vốn nhà nước thành công ty cổ phần. Năm 2013, Chính phủ ban hành Nghị định số 189/2013/NĐ-CP ngày 20/11/2013 về sửa đổi, bổ sung một số điều của Nghị định số 59/2011/NĐ-CP. Năm 2015, Chính phủ tiếp tục ban hành Nghị định số 116/2015/NĐ-CP ngày 11/11/2015 sửa đổi, bổ sung thêm một số điều của Nghị định số 59/2011/NĐ-CP theo hướng thực hiện việc công khai, minh bạch quá trình CPH, tăng cường sự kiểm tra, giám sát của các đối tượng tham gia, thực hiện nguyên tắc thị trường trong định giá và bán đấu giá cổ phần. Hướng dẫn cụ thể xử lý dứt điểm các tồn tại về tài chính khi CPH, nhằm hạn chế tối đa khả năng thất thoát vốn và tài sản nhà nước có thể xảy ra trong quá trình CPH. 03 Nghị định được Chính phủ ban hành đã tháo gỡ kịp thời các vướng mắc, khó khăn khi CPH các DNNN. Đặc biệt là các quy định về xác định giá trị doanh nghiệp được hoàn thiện theo hướng đầy đủ và chính xác hơn nhằm hạn chế tối đa khả năng thất thoát vốn và tài sản nhà nước. 

 

Trong bối cảnh Chính phủ đang quyết tâm đẩy nhanh tiến độ CPH DNNN, các DNNN có quy mô về tài sản lớn trước khi CPH sẽ có nguy cơ thất thoát tiền, tài sản Nhà nước trong quá trình xác định giá trị doanh nghiệp càng cao. 

 

Theo TS.Trần Văn Hiếu - Thứ trưởng Bộ Tài chính, trong giai đoạn hiện nay, khi đối tượng CPH là các Tập đoàn, Tổng công ty, doanh nghiệp có quy mô vốn lớn và đang được Nhà nước giao quản lý, sử dụng nhiều diện tích đất, càng phải đòi hỏi việc xác định giá trị doanh nghiệp phải được xác định chính xác, công khai, rõ ràng. Để đảm bảo cho quá trình CPH DNNN diễn ra một cách minh bạch, công bằng, tránh thất thoát nguồn lực Nhà nước, vai trò của Kiểm toán nhà nước (KTNN) cũng như sử dụng kết quả kiểm toán của KTNN trong quá trình CPH DNNN là rất quan trọng.

 

Luật Kiểm toán nhà nước năm 2015 quy định: “Kiểm toán nhà nước có chức năng đánh giá, xác nhận, kết luận và kiến nghị đối với việc quản lý, sử dụng tài chính công, tài sản công”. Với chức năng này, KTNN khẳng định vai trò không thể thiếu trong việc kiểm tra, kiểm soát quá trình CPH DNNN, trong đó đặc biệt là việc xác nhận, kết luận về giá trị doanh nghiệp trước khi CPH một cách khách quan, minh bạch, bảo đảm nguồn lực quốc gia không bị thất thoát, đảm bảo quyền lợi của các bên liên quan. Ngoài ra, vai trò của KTNN còn được thể hiện tại Điều 27, Nghị định 59/2011/NĐ-CP ngày 18/7/2011 của Chính phủ và các Nghị định sửa đổi bổ sung khác về việc chuyển doanh nghiệp 100% vốn nhà nước thành công ty cổ phần nêu rõ “…Kiểm toán Nhà nước thực hiện kiểm toán kết quả định giá doanh nghiệp và xử lý các vấn đề tài chính trước khi định giá đối với các doanh nghiệp quy mô lớn có vốn nhà nước trên 500 tỷ đồng hoạt động kinh doanh trong những lĩnh vực, ngành nghề đặc thù như: bảo hiểm, ngân hàng, bưu chính viễn thông, hàng không, khai thác than, dầu khí, khai thác mỏ quý hiếm khác; các Công ty mẹ thuộc Tập đoàn kinh tế, Tổng công ty nhà nước và các doanh nghiệp khác theo yêu cầu của Thủ tướng Chính phủ...”.

 

Theo TS. Hồ Đức Phớc, Ủy viên TW Đảng, Tổng Kiểm toán nhà nước, việc kiểm toán kết quả định giá DNNN trước khi CPH có ý nghĩa rất lớn, không chỉ dừng lại ở việc xác định tăng giá trị thực tế vốn nhà nước, kiến nghị xử lý tài chính, mà quan trọng hơn là đánh giá được thực trạng công tác định giá doanh nghiệp, các tồn tại bất cập đang diễn ra trong quá trình CPH, để kịp thời kiến nghị Chính phủ, Quốc hội xem xét, chỉnh sửa, bổ sung cơ chế chính sách hiện hành nhằm minh bạch hóa, góp phần phòng chống tham nhũng, thất thoát tài sản công trong quá trình thực hiện CPH DNNN, đẩy nhanh tiến trình CPH doanh nghiệp. “Kết quả kiểm toán xác định giá trị doanh nghiệp trước khi CPH đã tạo niềm tin cho công chúng, Quốc hội và Chính phủ trong thực hiện các chủ trương lớn về CPH DNNN và tái cơ cấu doanh nghiệp nhà nước, trọng tâm là các Tập đoàn, Tổng công ty nhà nước trong thời gian qua. Đây là một sứ mệnh, một trách nhiệm lớn lao mà Đảng, Nhà nước và nhân dân đã tin tưởng giao phó cho cơ quan KTNN” – Tổng Kiểm toán nhà nước khẳng định.

 

Những năm gần đây, KTNN đã chỉ ra nhiều sai phạm trong việc xác định giá doanh nghiệp và xử lý các vấn đề tài chính trước khi chính thức công bố giá trị doanh nghiệp CPH. Năm 2016, KTNN đã tiến hành kiểm toán kết quả định giá doanh nghiệp và xử lý các vấn đề về tài chính trước khi cổ phần hóa của 07 doanh nghiệp và đã chỉ ra nhiều tồn tại, hạn chế, nhất là việc lựa chọn phương pháp định giá, xác định chi phí thương hiệu, lợi thế kinh doanh, giá trị các khoản đầu tư tài chính, giá trị quyền sử dụng đất…Việc định giá thiếu chính xác, chưa phù hợp với quy định hiện hành, làm giảm giá trị tài sản được định giá, ảnh hưởng lớn đến quyền lợi của Nhà nước. Qua kiểm toán, KTNN đã xác định tăng giá trị thực tế vốn nhà nước 20.818,9 tỷ đồng. Trong đó: kiểm toán việc định giá theo phương pháp tài sản của 07 doanh nghiệp, KTNN đã xác định giá trị thực tế vốn nhà nước tăng 5.134,59 tỷ đồng, cụ thể: Công ty Mẹ - Tập đoàn Công nghiệp Cao su Việt Nam 440,64 tỷ đồng, Công ty Mẹ - Tổng công ty Lương thực Miền Nam 388,5 tỷ đồng, Công ty Mẹ - Tổng công ty Đầu tư và Phát triển Công nghiệp 1.333,65 tỷ đồng, Công ty Mẹ - Tổng công ty Điện lực Dầu khí 2.029,18 tỷ đồng, Công ty Truyền hình Cáp Saigontourist 152,18 tỷ đồng, Công ty TNHH Một thành viên Tổng công ty Truyền hình Cáp Việt Nam 277,91 tỷ đồng, Công ty mẹ- TCT Dầu Việt Nam 512,53 tỷ đồng. Ngoài ra, nếu áp dụng phương pháp dòng tiền chiết khấu đối với Công ty Truyền hình Cáp Saigontourist 152,18 tỷ đồng và Công ty TNHH Một thành viên Tổng công ty Truyền hình Cáp Việt Nam (hai doanh nghiệp này đủ điều kiện định giá theo phương pháp dòng tiền chiết khấu nhưng đơn vị tư vấn chỉ xác định giá trị doanh nghiệp theo phương pháp tài sản), KTNN xác định giá trị vốn nhà nước tăng thêm so với phương pháp tài sản là 15.684,3 tỷ đồng. Như vậy, việc áp dụng các phương pháp xác định giá trị doanh nghiệp khác nhau sẽ cho ra các kết quả khác nhau và chênh lệch này trong nhiều trường hợp là rất lớn.

 

Tổng Kiểm toán nhà nước Hồ Đức Phớc cho biết, qua hoạt động kiểm toán, KTNN đã chỉ ra nhiều nhiều tồn tại, hạn chế trong việc xác định giá trị doanh nghiệp và xử lý các vấn đề tài chính trước khi chính thức công bố giá trị doanh nghiệp CPH, nhất là việc lựa chọn phương pháp định giá, xác định chi phí thương hiệu, lợi thế kinh doanh, giá trị các khoản đầu tư tài chính, giá trị quyền sử dụng đất… Ngoài ra, KTNN còn phát hiện các tồn tại trong cơ chế, chính sách về CPH DNNN, kiến nghị với cơ quan chức năng sửa đổi, bổ sung những cơ chế, chính sách còn hạn chế, bất cập trong định giá và xử lý các vấn đề tài chính. 

 

 

Mặc dù việc xác định giá trị DNNN trong CPH đã dần được hoàn thiện cả về thể chế và phương pháp, nhưng nhìn chung điều kiện và cơ sở cho việc xác định giá trị doanh nghiệp chưa được thiết lập đầy đủ, đồng bộ; thiếu quy định cụ thể việc định giá các loại tài sản của doanh nghiệp, nhất là đối với quyền sử dụng đất và lợi thế kinh doanh; thiếu đội ngũ chuyên trách có đủ năng lực, trình độ chuyên môn để làm công tác định giá doanh nghiệp; phương pháp định giá chưa đa dạng để có thể xác định và kiểm tra, đối chiếu kết quả định giá giữa các phương pháp nhằm đảm bảo tính chính xác của việc định giá.  

 

Nói về những vướng mắc, bất cập khi xác định giá trị DNNN để CPH, TS.Trần Văn Hiếu - Thứ trưởng Bộ Tài chính cho biết, phương pháp định giá đang áp dụng trong nhiều năm qua còn nhiều hạn chế, vì theo quy định hiện hành các DNNN thực hiện CPH có thể áp dụng các phương pháp xác định giá trị doanh nghiệp là phương pháp tài sản; phương pháp dòng tiền chiết khấu và phương pháp khác, giá trị doanh nghiệp được công bố không thấp hơn phương pháp tài sản. Tuy nhiên, trong thực tế, việc xác định giá trị doanh nghiệp để tiến hành CPH  hiện nay mới dừng lại ở 02 phương pháp cơ bản là phương pháp tài sản và phương pháp dòng tiền chiết khấu. Trong đó phương pháp dòng tiền chiết khấu chỉ áp dụng với các doanh nghiệp thống kê được các chỉ tiêu tài chính trong thời gian hoạt động trước khi xác định giá trị doanh nghiệp tối thiểu là 05 năm; có kế hoạch sản xuất kinh doanh trong 05 năm sau CPH; có tỷ suất lợi nhuận sau thuế trên vốn nhà nước bình quân 05 năm liền kề trước khi xác định giá trị doanh nghiệp CPH cao hơn lãi suất của trái phiếu Chính phủ kỳ hạn 05 năm được phát hành tại thời điểm gần nhất với thời điểm xác định giá trị doanh nghiệp. Chính vì vậy, trong một số trường hợp còn mang tính chủ quan do phụ thuộc vào thông số thống kê đầu vào, dẫn đến kết quả chưa phản ánh đúng giá trị thực của doanh nghiệp. 

 

Ông Trần Văn Hiếu cho rằng, để khắc phục hạn chế này đòi hỏi cần hoàn thiện phương pháp định giá theo hướng áp dụng thêm một số phương pháp định giá mới, tiên tiến phù hợp với cơ chế thị trường nhằm hoàn thiện các phương pháp xác định giá trị. Bên cạnh đó, để tăng cường trách nhiệm và chất lượng của công tác tư vấn định giá doanh nghiệp CPH theo hướng quy định mở nguyên tắc áp dụng các phương pháp định giá mới theo tiêu chuẩn định giá Việt Nam, pháp luật về giá và thông lệ thị trường, các doanh nghiệp dịch vụ định giá được lựa chọn 02 phương pháp định giá và chịu trách nhiệm về tính chính xác, tính khoa học và tính đúng đắn trong kết quả tư vấn theo từng phương pháp định giá lựa chọn, yêu cầu bắt buộc phải xác định giá trị theo ít nhất là 02 phương pháp nhằm kiểm tra tính hợp lý của kết quả trước khi công bố giá trị doanh nghiệp.

 

Cũng theo ông Trần Văn Hiếu, mặc dù cơ chế về CPH liên quan đến quản lý, sử dụng các cơ sở nhà đất hiện nay đã được quy định cụ thể, rõ ràng, đảm bảo tính công khai, minh bạch và phù hợp với quy định của pháp luật về đất đai. Tuy nhiên nhiều trường hợp đến thời điểm xác định giá trị doanh nghiệp, phương án xử lý, sắp xếp lại nhà, đất cũng như giá đất (trường hợp giao đất) làm căn cứ xác định giá trị doanh nghiệp vẫn chưa được UBND các tỉnh phê duyệt dẫn đến một số doanh nghiệp CPH sau khi chuyển sang công ty cổ phần còn nắm giữ nhiều nhà, đất ở các vị trí đắc địa nhưng sử dụng chưa thực sự hiệu quả và chưa phù hợp với phương án sản xuất kinh doanh, ngành nghề kinh doanh của doanh nghiệp sau CPH theo phương án CPH ban đầu. 

 

Theo quy định, kết quả công bố giá trị doanh nghiệp và giá trị vốn nhà nước của cơ quan có thẩm quyền là cơ sở để xác định quy mô vốn điều lệ, cơ cấu cổ phần phát hành lần đầu và giá khởi điểm để thực hiện đấu giá bán cổ phần; đồng thời doanh nghiệp CPH phải điều chỉnh số sách kế toán theo kết quả xác định giá trị doanh nghiệp đã công bố. Việc doanh nghiệp CPH phải điều chỉnh lại sổ sách theo kết quả định giá lại ngay sẽ tạo ra sức ép lớn cho doanh nghiệp cổ phần do phải trích khấu hao dẫn tới tăng chi phí ảnh hưởng đến kết quả kinh doanh, mặc dù toàn bộ khối tài sản này doanh nghiệp vẫn đang sử dụng như khi là DNNN và doanh nghiệp chưa chuyển sang công ty cổ phần. “Trong giai đoạn 2017-2020, đối tượng DNNN CPH tiếp tục được mở rộng tới các Tập đoàn kinh tế, Tổng công ty nhà nước lớn, tình hình tài chính phức tạp mang tính chất  đặc thù, đòi hỏi tiếp tục phải hoàn thiện cơ chế liên quan đến xác định giá trị doanh nghiệp cho phù hợp nhằm xử lý dứt điểm các tồn tại về tài chính trước khi xác định giá trị doanh nghiệp, tổ chức định giá sát với giá thị trường, hạn chế tối đa khả năng thất thoát vốn và tài sản nhà nước” – ông Trần Văn Hiếu cho biết. 

Thứ trưởng Bộ Tài chính cho biết, hiện Chính phủ đã giao Bộ Tài chính chủ trì soạn thảo Nghị định quy định chuyển DNNN thành công ty cổ phần (thay thế Nghị định số 59/2011/NĐ-CP, Nghị định số 189/2013/NĐ-CP và Nghị định số 116/2015/NĐ-CP). Nhằm khắc phục những hạn chế nêu trên, dự thảo Nghị định có sửa đổi, bổ sung một số quy định liên quan đến xác định giá trị doanh nghiệp như: Để tăng cường công tác kiểm tra, giám sát quá trình CPH, trọng tâm là khâu xác định giá trị doanh nghiệp, xác định giá trị quyền sử dụng đất đầy đủ vào giá trị doanh nghiệp CPH, thúc đẩy việc nâng cao trách nhiệm và chất lượng của tư vấn độc lập, dự thảo Nghị định đã điều chỉnh bổ sung phạm vi, đối tượng phải được KTNN thực hiện kiểm toán trước khi cơ quan có thẩm quyền công bố giá trị doanh nghiệp gồm: Công ty TNHH MTV do Nhà nước nắm giữ 100% vốn điều lệ là công ty mẹ của Tập đoàn kinh tế và Công ty mẹ của Tổng công ty nhà nước (kể cả Ngân hàng Thương mại nhà nước); Các doanh nghiệp nhà nước có vốn nhà nước theo sổ sách kế toán tại thời điểm xác định giá trị doanh nghiệp từ 1.800 tỷ đồng trở lên; Các doanh nghiệp cấp II có vốn chủ sở hữu theo sổ sách kế toán tại thời điểm xác định giá trị doanh nghiệp từ 1.800 tỷ đồng trở lên; Các công ty trách nhiệm hữu hạn một thành viên khác khi có yêu cầu của Thủ tướng Chính phủ hoặc đề nghị của cơ quan đại diện chủ sở hữu.

 

Về xử lý đất đai và xác định giá trị quyền sử dụng đất trong giá trị doanh nghiệp CPH, đảm bảo hoàn thiện đầy đủ hồ sơ pháp lý của doanh nghiệp trước khi CPH và khắc phục bất cập trong việc khi chuyển sang công ty cổ phần mới có ý kiến của địa phương về phương án sử dụng đất, dự thảo Nghị định đã hoàn chỉnh, bổ sung quy định rõ: Các doanh nghiệp thuộc diện CPH có trách nhiệm rà soát toàn bộ diện tích đất đang quản lý, sử dụng để lập phương án sử dụng đất theo quy định của pháp luật đất đai và pháp luật về sắp xếp lại, xử lý nhà đất thuộc sở hữu nhà nước và trình cơ quan nhà nước có thẩm quyền xem xét, phê duyệt trước thời điểm quyết định CPH. Phương án sử dụng đất của toàn bộ diện tích đất doanh nghiệp CPH đang quản lý, sử dụng phải bảo đảm phù hợp với quy định về sắp xếp lại, xử lý nhà, đất theo quyết định của Thủ tướng Chính phủ; phù hợp với quy hoạch, kế hoạch sử dụng đất, quy hoạch xây dựng tại địa phương; phù hợp với chiến lược phát triển doanh nghiệp. Đối với những diện tích đất được giao để sử dụng vào mục đích xây dựng nhà để bán và xây dựng kết cấu hạ tầng để chuyển nhượng hoặc cho thuê theo phương án sử dụng đất của doanh nghiệp CPH đã được cơ quan nhà nước có thẩm quyền phê duyệt phải xác định lại giá trị quyền sử dụng đất để tính vào giá trị doanh nghiệp và thực hiện nộp ngân sách nhà nước. Giá đất để xác định giá trị quyền sử dụng đất vào giá trị doanh nghiệp cổ phần hóa là giá đất cụ thể tại vị trí doanh nghiệp có diện tích đất được giao do Ủy ban nhân dân tỉnh, thành phố trực thuộc Trung ương (nơi doanh nghiệp có diện tích đất được giao) quyết định theo quy định tại khoản 3 và điểm d khoản 4 Điều 114 của Luật đất đai. Đối với diện tích đất còn lại (sau khi loại trừ diện tích đất tại điểm nêu trên) theo phương án sử dụng đất của doanh nghiệp CPH đã được cơ quan nhà nước có thẩm quyền phê duyệt, doanh nghiệp thực hiện hình thức thuê đất có thời hạn theo quy định của pháp luật về đất đai và trả tiền thuê đất hàng năm theo giá đất cụ thể tại vị trí doanh nghiệp có diện tích đất được thuê do Ủy ban nhân dân tỉnh, thành phố trực thuộc Trung ương (nơi doanh nghiệp có diện tích đất được thuê) quyết định theo quy định tại khoản 3 và điểm d khoản 4 Điều 114 của Luật đất đai. Số tiền doanh nghiệp đã nộp hoặc đã trả khi nhận chuyển nhượng quyền sử dụng đất, giao đất, thuê đất chưa hạch toán vào kết quả hoạt động sản xuất kinh doanh tính đến thời điểm xác định giá trị doanh nghiệp sẽ được xác định là số tiền doanh nghiệp đã trả trước tiền thuê đất cho một khoảng thời gian nhất định theo giá đất cụ thể hàng năm theo quy định tại thời điểm doanh nghiệp hoàn tất thủ tục thuê đất với cơ quan quản lý đất đai tại địa phương.

 

Trong thời gian 60 ngày kể từ ngày được cấp Giấy chứng nhận đăng ký doanh nghiệp cổ phần lần đầu, doanh nghiệp CPH có trách nhiệm thực hiện các thủ tục để được Nhà nước giao đất, cho thuê đất theo quy định của pháp luật đất đai. 

 

Công ty cổ phần được chuyển đổi từ doanh nghiệp nhà nước phải thực hiện quản lý và sử dụng đất của doanh nghiệp theo đúng mục đích, đúng phương án sử dụng của toàn bộ diện tích đất đã được cơ quan có thẩm quyền phê duyệt theo quy định của pháp luật về đất đai.

 

Về việc bổ sung hướng dẫn định giá đối với một số tài sản đặc thù, ông Trần Văn Hiếu cho biết cụ thể: Về định giá cổ phiếu doanh nghiệp cổ phần hóa nhận được mà không phải trả tiền; Tài sản hình thành theo hợp đồng BOT; Tài sản là hạ tầng kỹ thuật khu công nghiệp (không bao gồm quyền sử dụng đất thuê) mà doanh nghiệp đã đầu tư và đã ký hợp đồng cho thuê lại, đã xác định đơn giá thuê trong hợp đồng và thu tiền ngay một lần cho toàn bộ thời gian của dự án; Giá trị vốn góp của doanh nghiệp CPH vào công ty cổ phần đã đăng ký giao dịch trên thị trường giao dịch của các công ty đại chúng chưa niêm yết (UPCom) mà không có giao dịch; Xác định phần vốn góp của doanh nghiệp cổ phần hóa tại các công ty con ở nước ngoài; Định giá tài sản vô hình…

 

Để các tổ chức tư vấn định giá chủ động áp dụng các phương pháp định giá tiên tiến phù hợp với cơ chế thị trường, dự thảo quy định tổ chức tư vấn xác định giá trị doanh nghiệp được lựa chọn các phương pháp xác định giá trị doanh nghiệp thích hợp để xác định giá trị doanh nghiệp và đảm bảo mỗi doanh nghiệp CPH phải được áp dụng tối thiểu hai phương pháp xác định giá trị doanh nghiệp khác nhau trình cơ quan đại diện chủ sở hữu xem xét, quyết định; đồng thời hướng dẫn cụ thể việc áp dụng phương pháp xác định giá trị doanh nghiệp theo phương pháp tài sản, bỏ nội dung hướng dẫn phương pháp dòng tiền chiết khấu. 

 

Bên cạnh đó, việc doanh nghiệp CPH phải điều chỉnh lại sổ sách theo kết quả định giá lại ngay sẽ tạo ra sức ép lớn cho doanh nghiệp cổ phần do phải trích khấu hao dẫn tới tăng chi phí ảnh hưởng đến kết quả kinh doanh, mặc dù toàn bộ khối tài sản này doanh nghiệp vẫn đang sử dụng như trước khi cổ phần. 

 

Về sử dụng kết quả xác định giá trị doanh nghiệp, dự thảo Nghị định điều chỉnh theo hướng doanh nghiệp không phải điều chỉnh số liệu sau khi cơ quan đại diện chủ sở hữu công bố giá trị doanh nghiệp mà đến thời điểm được cấp Giấy chứng nhận đăng ký doanh nghiệp lần đầu, căn cứ vào quyết định phê duyệt quyết toán tài chính, quyết toán tiền thu từ CPH, quyết toán chi phí CPH, quyết toán kinh phí hỗ trợ cho người lao động dôi dư và quyết định công bố giá trị thực tế phần vốn nhà nước tại thời điểm này của cơ quan đại diện chủ sở hữu, doanh nghiệp có trách nhiệm điều chỉnh số liệu trong sổ kế toán làm căn cứ để bàn giao giữa doanh nghiệp cổ phần hoá và công ty cổ phần. Kết quả công bố giá trị doanh nghiệp của cơ quan đại diện chủ sở hữu là một căn cứ quan trọng để xác định giá khởi điểm thực hiện đấu giá bán cổ phần lần đầu của doanh nghiệp CPH.

 

Với những điểm đổi mới cơ bản nêu trên, sau khi Chính phủ xem xét, ban hành sẽ tạo điều kiện để nâng cao hiệu quả hoạt động của doanh nghiệp nói chung và chuyển đổi doanh nghiệp 100% vốn nhà nước thành công ty cổ phần nói riêng trong thời gian tới có hiệu quả, ngăn chặn thất thoát vốn và tài sản nhà nước tại doanh nghiệp, bám sát và đưa tinh thần Nghị quyết số 12 - NQ/TW ngày 03/6/2017 của Ban Chấp hành Trung ương Đảng lần thứ 5 (khóa XII) về tiếp tục cơ cấu lại, đổi mới và nâng cao hiệu quả DNNN vào cuộc sống, thúc đẩy thực hiện thành công kế hoạch cổ phần hóa 137 doanh nghiệp nhà nước trong giai đoạn 2017-2020. theo Quyết định số 58/2016/QĐ-TTg ngày 28/12/2016 của Thủ tướng Chính phủ. 

 

 

Trao đổi về những bất cập trong kiểm toán xác định giá trị DNNN khi CPH liên quan đến giá trị quyền sử dụng đất hay lợi thế vị trí địa lý, quy định tổ chức đấu thầu chọn tổ chức tư vấn định giá, các quy định về xác định giá trị thị trường của tài sản, Phó Kiểm toán trưởng KTNN chuyên ngành V Lưu Trường Kháng cho biết, hiện chưa có quy định yêu cầu phải xác định giá trị thị trường của tài sản tương đương và tỷ lệ còn lại của tài sản để làm cơ sở so sánh với giá trị thị trường và tỷ lệ còn lại do tổ chức tư vấn định giá đưa ra. Dẫn đến có trường hợp giá trị tính vào giá trị doanh nghiệp CPH bị đánh giá thấp hơn so với giá trị thị trường của tài sản. Bên cạnh đó, chưa có quy định, cơ chế xác định lợi thế quyền thuê đất vào giá trị doanh nghiệp CPH đối với diện tích đất DN CPH được nhà nước cho thuê trả tiền hàng năm, trong khi đó nhiều DN CPH đang quản lý, sử dụng Quỹ đất thuê trả tiền hàng năm là các diện tích “đất vàng” đối với thị trường bất động sản nên nhiều trường hợp dù kinh doanh thua lỗ, mất hết vốn nhà nước nhưng đang quản lý, sử dụng quỹ đất thuê trả tiền hàng năm này đang là đối tượng thôn tính doanh nghiệp của các doanh nghiệp khác.

 

Cũng theo ông Lưu Trường Kháng, hiện quy định căn cứ vào lợi nhuận bình quân 3 năm gần nhất và so sánh với lãi suất trái phiếu chính phủ để xác định lợi thế kinh doanh là không hợp lý, vì chưa phản ánh đúng lợi thế kinh doanh do khoảng thời gian quá ngắn, không phù hợp với doanh nghiệp kinh doanh những sản phẩm có tính chất chu kỳ; tương tự như vậy là đối với chi phí thương hiệu, việc căn cứ vào các khoản chi phí tạo ra thương hiệu trong vòng 05 năm là ngắn so với nhiều doanh nghiệp có bề dày hoạt động lên hàng chục thậm chí hàng trăm năm. 

 

Có một bất cập lớn khi xác định giá trị DN trước khi CPH là chưa có các quy định về xác định giá trị đối với tài sản vô hình là bản quyền, quyền sở hữu trí tuệ, quyền khai thác kênh truyền hình, bản quyền sáng chế,…. Bên cạnh đó, TSCĐ vô hình đã hết khấu hao nhưng vẫn còn giá trị sử dụng không được đánh giá lại để đưa vào giá trị doanh nghiệp. Cũng chưa có quy định cũng như tiêu chuẩn cho phép các tổ chức tư vấn nước ngoài tham gia cung cấp dịch vụ liên quan đến CPH. 

 

Quy định phải định giá lại các khoản đầu tư đã xác định trong giá trị DN CPH tại thời điểm doanh nghiệp chính thức chuyển thành CTCP là chưa thực sự phù hợp, do thị trường chứng khoán bị ảnh hưởng của nhiều yếu tố, có những cổ phiếu không có giao dịch hoặc giao dịch với lượng mua bán thấp nên giá khớp lệnh của cổ phiếu tương ứng tại thời điểm xác định giá trị không phản ánh chính xác giá trị thị trường. Nhiều cổ phiếu bị phản ánh quá thấp so với giá trị sổ sách của cổ phiếu đó nên dẫn đến có thể định giá làm mất vốn của doanh nghiệp và của Nhà nước.

 

Từ thực tế trên, KTNN đã có đề nghị với Chính phủ và các Bộ, ngành liên quan ban hành tiêu chí xếp hạng các tổ chức tư vấn để các chủ sở hữu các doanh nghiệp CPH có thể dễ dàng lựa chọn các tổ chức có uy tín và đảm bảo chất lượng trong việc tư vấn định giá doanh nghiệp, kiên quyết loại bỏ các tổ chức tư vấn yếu kém đối với loại hình định giá doanh nghiệp; bổ sung quy định cho phép các tổ chức tư vấn định giá nước ngoài tham gia quá trình CPH. 

 

Bổ sung hướng dẫn đối với việc định giá lợi thế quyền thuê đất trả tiền hàng năm; việc định giá đối với chi phí đền bù, giải phóng mặt bằng đã chi trả về mức đền đù, giải phóng mặt bằng tại thời điểm định giá; đối với diện tích đất giao không thu tiền sử dụng đất thì cần áp dụng giá tạm tính là giá đất cụ thể theo quy định của Luật Đất đai chứ không áp dụng theo bảng giá đất theo địa phương ban hành; bổ sung hướng dẫn việc định giá tài sản vô hình; xác định tỷ lệ còn lại đối với tài sản đặc thù có thiết kế vĩnh cửu.

 

Đối với các khoản đầu tư tài chính, cần quy định định giá thấp nhất là giá trị sổ sách của doanh nghiệp CPH để bảo toàn và tránh mất vốn; các cổ phiếu niêm yết cần định giá thấp nhất là giá trị sổ sách của cổ phiếu nhằm phù hợp với Luật Đầu tư vốn kinh doanh hiện hành. Cần quy định bổ sung các phương pháp định giá phù hợp với thông lệ quốc tế như: So sánh với các giao dịch tương tự; phương pháp vốn hoá thu nhập; phương pháp định lượng Googwill. Trong đó phương pháp tài sản là phương pháp cơ sở để so sánh nhằm xác định chính xác giá trị doanh nghiệp trước khi CPH.

 

Rất cần thiết lập hệ thống báo cáo bắt buộc và lưu trữ cơ sở dữ liệu về báo cáo và phương pháp định giá áp dụng cho công ty đã định giá, các cơ sở dữ liệu này sẽ là tài liệu quan trọng trong việc tổng hợp và phân tích để đưa ra các tỷ lệ chiết khấu, giả thiết và giả định của phương pháp DCF, giải quyết được những khó khăn hiện thời trong việc áp dụng phương pháp DCF như đã nêu ở phần trên.

 

Bổ sung đối tượng của KTNN đối với doanh nghiệp CPH, cụ thể các Công ty mẹ thuộc Tập đoàn, Tổng công ty Nhà nước; các công ty TNHH một thành viên do Nhà nước nắm giữ 100% vốn điều lệ và các công ty TNHH một thành viên do các tập đoàn kinh tế, tổng công ty nhà nước nắm giữ 100% vốn điều lệ./. 

 

Minh Thúy