Thách thức đối với các công ty kiểm toán đơn vị có lợi ích công chúng

Theo Thông tư 183, để được xem xét, chấp thuận đủ tiêu chuẩn, điều kiện kiểm toán cho đơn vị có lợi ích công chúng năm 2016 thì các tổ chức kiểm toán phải nộp hồ sơ trước ngày 20/10/2015. Như vậy, kể từ khi Thông tư có hiệu lực đến ngày nộp hồ sơ đăng ký kiểm toán cho đơn vị có lợi ích công chúng năm 2015 chỉ có 22 tháng.

Thông tư 183 cũng quy định bắt buộc các tổ chức kiểm toán được chấp thuận thực hiện kiểm toán cho đơn vị có lợi ích công chúng năm 2014 phải có 7 kiểm toán viên hành nghề (KTV) trở lên, và tăng lên 10 KTV từ kỳ chấp thuận cho năm 2016 (tương đương tốc độ phát triển 43%/năm). Đồng thời có tối thiểu 100 khách hàng kiểm toán báo cáo tài chính năm 2014, tăng lên 250 khách hàng từ kỳ chấp thuận cho năm 2016. Đối với tổ chức kiểm toán được chấp thuận thực hiện kiểm toán cho đơn vị có lợi ích công chúng thuộc lĩnh vực chứng khoán phải có 10 KTV trở lên cho năm 2014, tăng lên 15 KTV từ kỳ chấp thuận cho năm 2016 (tương đương tốc độ phát triển 50%/năm); phải có tối thiểu 150 khách hàng cho năm 2014, tăng lên 300 khách hàng từ kỳ chấp thuận cho năm 2016 (tăng 150 khách hàng, tương ứng với tốc độ tăng trưởng 100%/năm); vốn điều lệ phải tăng từ 4 tỷ đồng lên 6 tỷ đồng (tăng 50%)...

Trong khi đó, trên thực tế 5 năm trở lại đây tốc độ tăng trưởng các chỉ tiêu nói trên tối đa chỉ đạt 25%/năm. Nếu đến ngày 20/10/2015, các công ty không đáp ứng được yêu cầu về số lượng kiểm toán viên hành nghề và khách hàng theo quy định tại Thông tư 183 thì mặc nhiên mất thị trường hoạt động. Đây là một thách thức rất lớn đối với các công ty kiểm toán độc lập đủ điều kiện kiểm toán đơn vị có lợi ích công chúng ở “top” dưới hiện nay (khoảng 20/43 công ty). 

Theo nhận định của các công ty kiểm toán vừa và nhỏ, với yêu cầu tăng đột biến về số lượng kiểm toán viên và khách hàng trong thời gian ngắn như quy định tại Thông tư 183 chỉ các công ty kiểm toán đã đủ các điều kiện theo quy định trước 20/10/2015 hoặc công ty xấp xỉ đạt yêu cầu (thấp hơn khoảng 10 đến 20%) so với các điều kiện nói trên có thể xoay sở để tiếp tục được kiểm toán đơn vị có lợi ích công chúng, đặc biệt là đối với khách hàng thuộc lĩnh vực chứng khoán. Các công ty không đạt điều kiện quy định trước 20/10/2015 đồng nghĩa với việc sẽ không thể qua được “cửa ải” này trừ khi có sự hợp nhất và sáp nhập với công ty đã đủ điều kiện. 

Tính đến đầu năm 2014 - sau 2 năm thực hiện Luật Kiểm toán độc lập - thị trường kiểm toán độc lập nước ta đã “rơi rụng” 10 công ty kiểm toán quy mô nhỏ có dưới 5 KTV đủ điều kiện hành nghề và 12 công ty không có KTV nào đủ điều kiện hành nghề kiểm toán. Giám đốc nhiều công ty kiểm toán lo ngại điều này có thể tiếp tục xảy ra đối với khoảng 20/43 công ty kiểm toán quy mô vừa và nhỏ nếu không có giải pháp sáp nhập để tăng quy mô hoặc các giải pháp mở rộng khác để đạt tiêu chuẩn, điều kiện của Thông tư 183.

Một xu hướng hợp nhất, sáp nhập các công ty kiểm toán độc lập cũng đã và đang diễn ra trong một vài năm trở lại đây, đặc biệt là từ sau khi Luật Kiểm toán độc lập có hiệu lực thi hành. Gần đây nhất phải kể đến sự sáp nhập của Công ty TNHH Grant Thornton (Việt Nam) và Công ty TNHH Kiểm toán và Tư vấn Nexia ACPA vào tháng 7/2014. Hai công ty sau khi sáp nhập có tên gọi Grant Thornton là thành viên chính thức của mạng lưới Grant Thornton toàn cầu với hơn 200 nhân viên tại văn phòng Hà Nội và T.P HCM. Từ tháng 8/2014, Công ty TNHH Kiểm toán Nhân Tâm Việt chính thức thành lập với khoảng 80 nhân viên sau khi hợp nhất giữa Công ty TNHH Kiểm toán Nhân Việt và Công ty TNHH Kiểm toán Tâm Việt.

Tuy nhiên, đối với các công ty kiểm toán quy mô nhỏ và vừa đang hoạt động tại Việt Nam, không phải công ty nào cũng có cơ hội và điều kiện để sáp nhập theo xu hướng trên./.