Vấn đề giải trình cần đảm bảo tính thời sự, bức xúc nổi lên trong thực tiễn đời sống xã hội

Hội thảo do Ủy viên Trung ương Đảng, Tổng Thư ký Quốc hội, Chủ nhiệm Văn phòng Quốc hội Bùi Văn Cường chủ trì.

Tham dự hội thảo có: Đại biểu Quốc hội các khóa; đại diện Hội đồng Dân tộc (HDDT) và các Ủy ban của Quốc hội; đại diện một số Bộ, ngành, cơ quan Trung ương; đại diện Lãnh đạo Văn phòng Quốc hội cùng các chuyên gia, nhà khoa học… Phó Tổng Kiểm toán nhà nước Đặng Thế Vinh, Phó Vụ trưởng Vụ Pháp chế Đặng Văn Hải tham dự hội thảo.

Hiến pháp năm 2013 đã hiến định “báo cáo, giải trình” thành một trong những hình thức giám sát của HĐDT các Ủy ban của Quốc hội. Theo đó, Điều 77 Hiến pháp 2013 quy định: “HĐDT, các Ủy ban của Quốc hội có quyền yêu cầu thành viên Chính phủ, Chánh án Tòa án Nhân dân tối cao, Viện trưởng Viện kiểm sát Nhân dân tối cao, Tổng Kiểm toán nhà nước và cá nhân hữu quan báo cáo, giải trình hoặc cung cấp tài liệu về những vấn đề cần thiết. Người được yêu cầu có trách nhiệm đáp ứng yêu cầu đó. Các cơ quan nhà nước có trách nhiệm nghiên cứu và trả lời những kiến nghị của HĐDT và các Ủy ban của Quốc hội”.

Theo Luật Hoạt động giám sát của Quốc hội và Hội đồng nhân (HĐND), giải trình là việc cơ quan, cá nhân hữu quan giải thích, làm rõ trách nhiệm của mình trong việc thực hiện nhiệm vụ, quyền hạn được giao theo yêu cầu của chủ thể giám sát quy định tại Luật Hoạt động giám sát của Quốc hội và HĐND. Như vậy, tổ chức phiên giải trình tại HĐDT, Ủy ban của Quốc hội là một trong những phương thức để các cơ quan của Quốc hội thực hiện quyền giám sát đối với hoạt động của các cơ quan trong bộ máy Nhà nước. Mục đích của phiên giải trình là nhằm đánh giá việc thực hiện chức năng, nhiệm vụ, quyền hạn của cơ quan, tổ chức, cá nhân theo quy định của pháp luật, trong đó tập trung các giải pháp để giải quyết nhanh chóng những vấn đề bức xúc, được đông đảo cử tri, Nhân dân quan tâm, phát sinh từ thực tiễn đời sống xã hội đòi hỏi cơ quan, tổ chức, cá nhân phải sớm giải quyết.
 

Phát biểu tại hội thảo, Tổng Thư ký Quốc hội, Chủ nhiệm Văn phòng Quốc hội Bùi Văn Cường cho biết, từ đầu nhiệm kỳ Quốc hội khóa XIII, việc giải trình tại các phiên họp của HĐDT, Ủy ban của Quốc hội đã được thực hiện và dần được tăng cường về số lượng, nâng cao về chất lượng, hiệu quả…Nhằm tiếp tục đổi mới, nâng cao hiệu quả hoạt động giám sát nói chung, hoạt động giải trình nói riêng, để hoạt động này thực hiện thống nhất, bài bản, chuyên nghiệp, Đảng đoàn Quốc hội đã đặt ra nhiệm vụ nghiên cứu, xây dựng và ban hành quy trình hướng dẫn cụ thể đối với hoạt động giải trình. Tại Kết luận số 843/2022 về tiếp tục đổi mới, nâng cao chất lượng, hiệu quả hoạt động giám sát của Quốc hội, nhiệm vụ này đã được giao cho Văn phòng Quốc hội xây dựng và trình Ủy ban Thường vụ Quốc hội (UBTVQH) ban hành dự thảo Nghị quyết.

Tổng Thư ký Quốc hội, Chủ nhiệm Văn phòng Quốc hội Bùi Văn Cường khẳng định, dự thảo Nghị quyết được đưa ra lấy ý kiến tại Hội thảo được xây dựng trên cơ sở tổng kết thực tiễn, đề xuất của các cơ quan của Quốc hội; cơ sở lý luận, kinh nghiệm điều trần của một số nghị viện trên thế giới được Viện Nghiên cứu lập pháp cung cấp. Dự thảo Nghị quyết cũng đã được gửi lấy ý kiến của Hội đồng Dân tộc, các Ủy ban của Quốc hội, các Ban của UBTVQH, một số Bộ ngành, cơ quan hữu quan. 

Qua thảo luận, các đại biểu đều cho rằng, hoạt động giải trình có vai trò, ý nghĩa rất quan trọng trong hoạt động của HĐDT và các Ủy ban của Quốc hội; thời gian qua hoạt động giải trình tại HĐ, Ủy ban của Quốc hội ngày càng được chú trọng và trở thành một trong những công cụ quan trọng trong hoạt động giám sát của HĐDT và các Ủy ban của Quốc hội.

Qua tổ chức các phiên giải trình, nhiều vấn đề nóng, bức xúc, được dư luận xã hội quan tâm đã được các Bộ, ngành báo cáo, giải trình, làm rõ về thực trạng, nguyên nhân và giải pháp khắc phục. Từ đó, góp phần nâng cao tính công khai, minh bạch trong tổ chức, hoạt động của các cơ quan Nhà nước; nâng cao trách nhiệm của Bộ, ngành trong thực thi pháp luật, trong thực hiện các chức năng, nhiệm vụ của mình; đồng thời góp phần giải tỏa những vấn đề nóng, bức xúc trong xã hội, đáp ứng nguyện vọng của nhân dân.

Theo Phó Chủ nhiệm Ủy ban Tư pháp Nguyễn Mạnh Cường, tuy đã đạt được những kết quả bước đầu, hoạt động giải trình tại HĐDT, Ủy ban của Quốc hội vẫn chưa thật sự bài bản, thống nhất trong tổ chức thực hiện. Do đó, việc ban hành Nghị quyết của UBTVQH hướng dẫn tổ chức hoạt động giải trình tại phiên họp HĐDT, Ủy ban của Quốc hội là cần thiết. Dự thảo Nghị quyết này đã được xây dựng công phu, phù hợp với quy định của Điều 82 Luật Tổ chức Quốc hội và Điều 43 Luật Hoạt động giám sát của Quốc hội và HĐND, bảo đảm sát với thực tiễn.

Liên quan đến việc lựa chọn vấn đề giải trình, Phó Chủ nhiệm Ủy ban Tư pháp Nguyễn Mạnh Cường cho rằng, hoạt động giải trình tại phiên họp của HĐDT, Ủy ban của Quốc cần bám sát, tuân thủ các nguyên tắc chung của hoạt động giám sát, đó là: Tuân thủ Hiến pháp và pháp luật; bảo đảm khách quan, công khai, minh bạch, hiệu quả; không làm cản trở đến hoạt động bình thường của cơ quan, tổ chức, cá nhân chịu sự giám sát.

Bên cạnh đó, vấn đề giải trình cần đảm bảo tính thời sự, bức xúc nổi lên trong thực tiễn đời sống xã hội, đòi hỏi phải giải quyết kịp thời để bảo vệ lợi ích Nhà nước, quyền, lợi ích hợp pháp của công dân, cơ quan, tổ chức, doanh nghiệp và phải thuộc thẩm quyền quản lý Nhà nước hoặc trách nhiệm giải quyết của các cơ quan hành chính Nhà nước, của Tòa án Nhân dân tối cao, Viện kiểm sát Nhân dân tối cao, Kiểm toán nhà nước…

Ngoài ra, người được yêu cầu giải trình phải là người đã được Luật định, đó là thành viên Chính phủ, Chánh án Tòa án Nhân dân tối cao, Viện trưởng Viện kiểm sát Nhân dân tối cao, Tổng Kiểm toán nhà nước. Trong số những người này, cần phải lựa chọn người phải giải trình là người có thẩm quyền quản lý Nhà nước trực tiếp hoặc có chức năng, nhiệm vụ, trách nhiệm giải quyết đối với vấn đề được yêu cầu giải trình. Người tham gia giải trình có thể là các Bộ trưởng, trưởng ngành không quản lý nhà nước trực tiếp đối với vấn đề giải trình nhưng có liên quan tới vấn đề này.
 

Ủy viên chuyên trách Ủy ban Pháp luật Bùi Mạnh Khoa bày tỏ tán thành với tiêu chí lựa chọn vấn đề giải trình cần đảm bảo là vấn đề cụ thể có tính thời sự, bức xúc, nổi lên trong thực tiễn, được nhiều đại biểu Quốc hội, thành viên HĐDT, thành viên Ủy ban của Quốc hội, dư luận, cử tri và Nhân dân quan tâm, đòi hỏi phải được giải quyết kịp thời để bảo đảm lợi ích Nhà nước, quyền, lợi ích hợp pháp của tổ chức, cá nhân. Đây cũng là những tiêu chí phục vụ Quốc hội, UBTVQH lựa chọn vấn đề để giám sát chuyên đề hoặc tổ chức chất vấn.

Để tiếp tục đổi mới, nâng cao hiệu lực, hiệu quả hoạt động giải trình, Ủy viên chuyên trách Ủy ban Pháp luật Bùi Mạnh Khoa cho rằng, cần tổ chức nghiên cứu, thu thập, đánh giá kỹ các vấn đề được lựa chọn để giải trình cả về pháp luật và thực tiễn. Trường hợp cần thiết có thể làm việc trước với các cơ quan chuyên môn, cơ quan quản lý nhà nước ngành, lĩnh vực có liên quan để nắm bắt vấn đề và xác định nội dung, phạm vi của vấn đề giải trình; đồng thời, tham khảo ý kiến của các chuyên gia, nhà khoa học, tham khảo kinh nghiệm quốc tế trong việc giải quyết những vấn đề có liên quan để bảo đảm phiên giải trình nêu và giải quyết đúng, trúng vấn đề, mang lại hiệu quả thiết thực, kịp thời giải quyết những vấn đề mới phát sinh từ thực tiễn đời sống…

Để hoạt động giải trình tại phiên họp của HĐDT, Ủy ban của Quốc hội đảm bảo chuyên nghiệp, bài bản, cần nâng cao tinh thần trách nhiệm của các chủ thể tổ chức phiên giải trình và đối tượng giải trình, tham gia giải trình bảo đảm hoạt động giải trình được thực hiện một cách khách quan, khoa học, được tiến hành theo đúng trình tự, thủ tục và các nguyên tắc pháp luật quy định; đồng thời không làm ảnh hưởng đến tính độc lập hoặc hoạt bình thường của các cơ quan, cá nhân được yêu cầu giải trình. Đặc biệt, cần việc tiếp tục nghiên cứu, hoàn thiện các quy định về tiêu chí lựa chọn vấn đề giải trình, người được yêu cầu giải trình, người tham gia giải trình để đáp ứng được yêu cầu nâng cao chất lượng, hiệu quả hoạt động giải trình tại phiên họp của HĐDT, Ủy ban của Quốc hội trong thời gian tới./.

Phương Ngọc