Nâng tầm vị thế cho Kiểm toán nhà nước
29 năm xây dựng và phát triển, Kiểm toán nhà nước (KTNN) ngày càng làm tốt và củng cố vững chắc hơn vị thế “người gác cổng cuối cùng” trung thành và đáng tin cậy của Đảng, công cụ mạnh mẽ của Nhà nước về kiểm tra, kiểm soát việc quản lý, sử dụng tài chính công, tài sản công. Đồng thời, cung cấp kịp thời thông tin tạo căn cứ cần thiết và chính xác hỗ trợ quá trình thông qua các quyết định chủ trương, chính sách về phát triển kinh tế - xã hội, dự toán, phê chuẩn quyết toán ngân sách nhà nước, cũng như trong giám sát việc quản lý, sử dụng tài chính công, tài sản công và thực thi nhiệm vụ, quyền hạn của Quốc hội, hội đồng nhân dân và cơ quan quản lý nhà nước các cấp.
KTNN được thành lập theo Nghị định số 70/CP, ngày 11/7/1994 của Chính phủ, trở thành cơ quan do Quốc hội thành lập theo Luật KTNN năm 2005 và được hiến định là “cơ quan do Quốc hội thành lập, hoạt động độc lập và chỉ tuân theo pháp luật, thực hiện kiểm toán việc quản lý, sử dụng tài chính, tài sản công” tại Điều 118 Hiến pháp năm 2013. Nhiều văn kiện, nghị quyết của Đảng liên tục 6 khoá (từ khóa VIII-XIII) đã và đang đề cập yêu cầu hoàn thiện cơ chế giám sát tài chính - tiền tệ nói chung, nâng cao hiệu lực pháp lý và chất lượng KTNN nói riêng, nhằm bảo đảm an ninh tài chính quốc gia, kiểm soát các nguồn vốn, các khoản vay nợ, trả nợ, nâng cao tính công khai, minh bạch và trách nhiệm giải trình, kỷ luật, kỷ cương, phòng, chống tham nhũng, lãng phí và tiêu cực trong xây dựng, tuân thủ, kiểm tra, kiểm soát và quản lý sử dụng tài chính công, tài sản công...
29 năm xây dựng và phát triển, KTNN trực tiếp và gián tiếp góp phần kịp thời khắc phục “lỗ hổng” về cơ chế, chính sách, ngăn chặn các hành vi sai phạm, gian lận, tham nhũng, lãng phí, tạo lập được niềm tin cho xã hội và siết chặt kỷ cương, kỷ luật tài chính, làm lành mạnh nền tài chính quốc gia và hoàn thiện hệ thống pháp luật, xây dựng Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa.
Luật KTNN năm 2015 và Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật KTNN năm 2019 xác định rõ vị thế của KTNN trong chức năng đánh giá, xác nhận, kết luận và kiến nghị đối với việc quản lý, sử dụng tài chính công, tài sản công. Chức năng này được cụ thể hoá thành 19 nhiệm vụ và 9 quyền hạn cụ thể liên quan đến các hoạt động của KTNN.
Ngoài Luật KTNN, vị thế, vai trò và trách nhiệm của KTNN trong kiểm tra, kiểm soát việc quản lý, sử dụng tài chính, tài sản công còn được quy định tại nhiều luật khác, như: Luật Thực hành tiết kiệm, chống lãng phí; Luật Phòng, chống tham nhũng; Luật Quản lý thuế; Luật Ngân sách nhà nước; Luật Đầu tư công; Luật Quản lý và sử dụng tài sản công; Luật Quản lý nợ công; Luật Đầu tư theo phương thức đối tác công tư; Luật Bảo vệ môi trường... Đặc biệt, Điều 87 Luật Phòng, chống tham nhũng năm 2018 quy định: “KTNN có trách nhiệm kiểm toán nhằm phòng ngừa, phát hiện tham nhũng, kiểm toán vụ việc có dấu hiệu tham nhũng theo quy định của pháp luật”; Điều 74 Luật Thực hành tiết kiệm, chống lãng phí năm 2013 quy định: “Trong phạm vi nhiệm vụ, quyền hạn của mình, KTNN có trách nhiệm thực hiện kiểm toán nhằm phòng ngừa, phát hiện và xử lý hành vi vi phạm pháp luật về thực hành tiết kiệm, chống lãng phí”. Nhìn chung, pháp luật về KTNN đã được thể chế hóa kịp thời, toàn diện, thống nhất từ Hiến pháp đến Luật KTNN và các đạo luật có liên quan, bảo đảm nguyên tắc hoạt động của KTNN là độc lập và chỉ tuân theo pháp luật.
Chiến lược phát triển KTNN đến năm 2030 được Ủy ban Thường vụ Quốc hội ban hành tại Nghị quyết số 999/2020/UBTVQH14 ngày 16/9/2020 xác định mục tiêu tổng quát phát triển KTNN là công cụ trọng yếu, hữu hiệu của Đảng và Nhà nước trong kiểm tra, kiểm soát việc quản lý, sử dụng tài chính công, tài sản công; nâng cao trách nhiệm giải trình và bảo đảm tính công khai, minh bạch của các cơ quan sử dụng ngân sách nhà nước, phục vụ hiệu quả hoạt động của Quốc hội, Chính phủ trong thực hiện chức năng lập pháp, giám sát, quản lý điều hành và quyết định các vấn đề quan trọng của đất nước. Hỗ trợ hội đồng nhân dân, ủy ban nhân dân địa phương trong quản lý, điều hành, giám sát và quyết định các vấn đề quan trọng của địa phương. Nâng cao năng lực, hiệu lực, hiệu quả trong hoạt động kiểm toán thông qua ứng dụng công nghệ thông tin và đẩy mạnh hợp tác quốc tế, bảo đảm hoạt động công khai, minh bạch, chuyên nghiệp, chính quy và từng bước hiện đại, xứng đáng là cơ quan kiểm toán tài chính, tài sản công có trách nhiệm và uy tín, đáp ứng được yêu cầu của Đảng, Nhà nước và Nhân dân; góp phần quan trọng nâng cao năng lực quản lý, quản trị tài chính, tài sản công của Nhà nước, phục vụ phát triển kinh tế - xã hội của đất nước giai đoạn 2021-2030.
Việc nâng tầm thể chế và củng cố vị thế của KTNN là một quá trình thường xuyên và không có điểm dừng để bảo đảm ngày càng nâng cao năng lực, chất lượng và hiệu quả hoạt động của KTNN trong việc xác nhận tính trung thực, hợp lý của các báo cáo và thông tin tài chính; thực thi các kết luận và đánh giá mà KTNN đưa ra về tính tuân thủ và tính hợp lý, tiết kiệm, hiệu quả của các khoản chi trong quản lý, sử dụng tài chính công, tài sản công của đơn vị được kiểm toán.
Theo tinh thần đó, trong thời gian tới, cần tăng cường sự lãnh đạo, chỉ đạo của Đảng, Nhà nước, tiếp tục thể chế hóa đầy đủ và toàn diện các quan điểm, chủ trương, đường lối của Đảng, chính sách, pháp luật của Nhà nước về định hướng phát triển và hoạt động của KTNN. Một mặt, cần đẩy mạnh kiểm toán báo cáo quyết toán ngân sách; tăng cường kiểm toán hoạt động, kiểm toán chuyên đề liên quan đến phát triển bền vững và ứng phó với các vấn đề môi trường; tập trung kiểm toán đánh giá hiệu lực, hiệu quả cơ chế, chính sách; chú trọng phát hiện các kẽ hở trong cơ chế, chính sách, pháp luật, những “điểm nghẽn”, “rào cản” ảnh hưởng đến động lực phát triển kinh tế nhanh và bền vững để kiến nghị với Đảng, Nhà nước hoàn thiện đồng bộ hệ thống pháp luật, bảo đảm chặt chẽ, tăng cường kỷ luật, kỷ cương, thượng tôn pháp luật... Mặt khác, cần tiếp tục xây dựng và hoàn thiện hệ thống văn bản pháp luật về tổ chức và hoạt động của KTNN. Đặc biệt, phân định rõ vị trí, chức năng của KTNN với các cơ quan thanh tra, kiểm tra, giám sát khác của Nhà nước; bảo đảm tính độc lập và chỉ tuân theo pháp luật, giữ vững giá trị cốt lõi Độc lập - Liêm chính - Chuyên nghiệp - Uy tín - Chất lượng trong hoạt động kiểm toán tài chính công, tài sản công của KTNN, với tư cách là cơ quan do Quốc hội thành lập.
Đồng thời, hoàn thiện các chuẩn mực, quy trình kiểm toán, cơ sở vật chất cho hoạt động kiểm toán; cơ chế phối hợp giữa KTNN với Hội đồng Dân tộc và các ủy ban của Quốc hội, hội đồng nhân dân các tỉnh, thành phố trực thuộc Trung ương trong công tác dự toán và quyết toán ngân sách nhà nước, trong kiểm toán phục vụ hoạt động giám sát, quyết định các vấn đề quan trọng của quốc gia và các cấp chính quyền địa phương; cơ chế phối hợp giữa KTNN với các cơ quan chức năng trong việc phát hiện, điều tra, xử lý các vụ việc có dấu hiệu tội phạm do KTNN phát hiện và kiến nghị xử lý.
Ngoài ra, cần bảo đảm công khai rộng rãi kết quả kiểm toán; tăng cường kiểm tra thực hiện và kiến nghị thực hiện kiến nghị kiểm toán. Cùng với đó, bổ sung các chế tài, biện pháp đủ mạnh xử lý hành vi vi phạm pháp luật về KTNN, nhất là những hành vi không thực hiện, hoặc thực hiện không đầy đủ các kết luận, kiến nghị kiểm toán của KTNN, góp phần siết chặt kỷ cương, kỷ luật và làm lành mạnh nền tài chính quốc gia...
Hoàn thiện thể chế, nâng tầm vị thế KTNN cũng là góp phần quan trọng vào hoàn thiện, nâng cao chất lượng và năng lực thể chế chung cho tiến trình đổi mới, phát triển và hội nhập, thực hiện khát vọng hùng cường của đất nước./.
TS. NGUYỄN MINH PHONG
(Báo Kiểm toán số 27+28)
29 năm xây dựng và phát triển, KTNN trực tiếp và gián tiếp góp phần kịp thời khắc phục “lỗ hổng” về cơ chế, chính sách, ngăn chặn các hành vi sai phạm, gian lận, tham nhũng, lãng phí, tạo lập được niềm tin cho xã hội và siết chặt kỷ cương, kỷ luật tài chính, làm lành mạnh nền tài chính quốc gia và hoàn thiện hệ thống pháp luật, xây dựng Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa.
Luật KTNN năm 2015 và Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật KTNN năm 2019 xác định rõ vị thế của KTNN trong chức năng đánh giá, xác nhận, kết luận và kiến nghị đối với việc quản lý, sử dụng tài chính công, tài sản công. Chức năng này được cụ thể hoá thành 19 nhiệm vụ và 9 quyền hạn cụ thể liên quan đến các hoạt động của KTNN.
Ngoài Luật KTNN, vị thế, vai trò và trách nhiệm của KTNN trong kiểm tra, kiểm soát việc quản lý, sử dụng tài chính, tài sản công còn được quy định tại nhiều luật khác, như: Luật Thực hành tiết kiệm, chống lãng phí; Luật Phòng, chống tham nhũng; Luật Quản lý thuế; Luật Ngân sách nhà nước; Luật Đầu tư công; Luật Quản lý và sử dụng tài sản công; Luật Quản lý nợ công; Luật Đầu tư theo phương thức đối tác công tư; Luật Bảo vệ môi trường... Đặc biệt, Điều 87 Luật Phòng, chống tham nhũng năm 2018 quy định: “KTNN có trách nhiệm kiểm toán nhằm phòng ngừa, phát hiện tham nhũng, kiểm toán vụ việc có dấu hiệu tham nhũng theo quy định của pháp luật”; Điều 74 Luật Thực hành tiết kiệm, chống lãng phí năm 2013 quy định: “Trong phạm vi nhiệm vụ, quyền hạn của mình, KTNN có trách nhiệm thực hiện kiểm toán nhằm phòng ngừa, phát hiện và xử lý hành vi vi phạm pháp luật về thực hành tiết kiệm, chống lãng phí”. Nhìn chung, pháp luật về KTNN đã được thể chế hóa kịp thời, toàn diện, thống nhất từ Hiến pháp đến Luật KTNN và các đạo luật có liên quan, bảo đảm nguyên tắc hoạt động của KTNN là độc lập và chỉ tuân theo pháp luật.
Chiến lược phát triển KTNN đến năm 2030 được Ủy ban Thường vụ Quốc hội ban hành tại Nghị quyết số 999/2020/UBTVQH14 ngày 16/9/2020 xác định mục tiêu tổng quát phát triển KTNN là công cụ trọng yếu, hữu hiệu của Đảng và Nhà nước trong kiểm tra, kiểm soát việc quản lý, sử dụng tài chính công, tài sản công; nâng cao trách nhiệm giải trình và bảo đảm tính công khai, minh bạch của các cơ quan sử dụng ngân sách nhà nước, phục vụ hiệu quả hoạt động của Quốc hội, Chính phủ trong thực hiện chức năng lập pháp, giám sát, quản lý điều hành và quyết định các vấn đề quan trọng của đất nước. Hỗ trợ hội đồng nhân dân, ủy ban nhân dân địa phương trong quản lý, điều hành, giám sát và quyết định các vấn đề quan trọng của địa phương. Nâng cao năng lực, hiệu lực, hiệu quả trong hoạt động kiểm toán thông qua ứng dụng công nghệ thông tin và đẩy mạnh hợp tác quốc tế, bảo đảm hoạt động công khai, minh bạch, chuyên nghiệp, chính quy và từng bước hiện đại, xứng đáng là cơ quan kiểm toán tài chính, tài sản công có trách nhiệm và uy tín, đáp ứng được yêu cầu của Đảng, Nhà nước và Nhân dân; góp phần quan trọng nâng cao năng lực quản lý, quản trị tài chính, tài sản công của Nhà nước, phục vụ phát triển kinh tế - xã hội của đất nước giai đoạn 2021-2030.
Việc nâng tầm thể chế và củng cố vị thế của KTNN là một quá trình thường xuyên và không có điểm dừng để bảo đảm ngày càng nâng cao năng lực, chất lượng và hiệu quả hoạt động của KTNN trong việc xác nhận tính trung thực, hợp lý của các báo cáo và thông tin tài chính; thực thi các kết luận và đánh giá mà KTNN đưa ra về tính tuân thủ và tính hợp lý, tiết kiệm, hiệu quả của các khoản chi trong quản lý, sử dụng tài chính công, tài sản công của đơn vị được kiểm toán.
Theo tinh thần đó, trong thời gian tới, cần tăng cường sự lãnh đạo, chỉ đạo của Đảng, Nhà nước, tiếp tục thể chế hóa đầy đủ và toàn diện các quan điểm, chủ trương, đường lối của Đảng, chính sách, pháp luật của Nhà nước về định hướng phát triển và hoạt động của KTNN. Một mặt, cần đẩy mạnh kiểm toán báo cáo quyết toán ngân sách; tăng cường kiểm toán hoạt động, kiểm toán chuyên đề liên quan đến phát triển bền vững và ứng phó với các vấn đề môi trường; tập trung kiểm toán đánh giá hiệu lực, hiệu quả cơ chế, chính sách; chú trọng phát hiện các kẽ hở trong cơ chế, chính sách, pháp luật, những “điểm nghẽn”, “rào cản” ảnh hưởng đến động lực phát triển kinh tế nhanh và bền vững để kiến nghị với Đảng, Nhà nước hoàn thiện đồng bộ hệ thống pháp luật, bảo đảm chặt chẽ, tăng cường kỷ luật, kỷ cương, thượng tôn pháp luật... Mặt khác, cần tiếp tục xây dựng và hoàn thiện hệ thống văn bản pháp luật về tổ chức và hoạt động của KTNN. Đặc biệt, phân định rõ vị trí, chức năng của KTNN với các cơ quan thanh tra, kiểm tra, giám sát khác của Nhà nước; bảo đảm tính độc lập và chỉ tuân theo pháp luật, giữ vững giá trị cốt lõi Độc lập - Liêm chính - Chuyên nghiệp - Uy tín - Chất lượng trong hoạt động kiểm toán tài chính công, tài sản công của KTNN, với tư cách là cơ quan do Quốc hội thành lập.
Đồng thời, hoàn thiện các chuẩn mực, quy trình kiểm toán, cơ sở vật chất cho hoạt động kiểm toán; cơ chế phối hợp giữa KTNN với Hội đồng Dân tộc và các ủy ban của Quốc hội, hội đồng nhân dân các tỉnh, thành phố trực thuộc Trung ương trong công tác dự toán và quyết toán ngân sách nhà nước, trong kiểm toán phục vụ hoạt động giám sát, quyết định các vấn đề quan trọng của quốc gia và các cấp chính quyền địa phương; cơ chế phối hợp giữa KTNN với các cơ quan chức năng trong việc phát hiện, điều tra, xử lý các vụ việc có dấu hiệu tội phạm do KTNN phát hiện và kiến nghị xử lý.
Ngoài ra, cần bảo đảm công khai rộng rãi kết quả kiểm toán; tăng cường kiểm tra thực hiện và kiến nghị thực hiện kiến nghị kiểm toán. Cùng với đó, bổ sung các chế tài, biện pháp đủ mạnh xử lý hành vi vi phạm pháp luật về KTNN, nhất là những hành vi không thực hiện, hoặc thực hiện không đầy đủ các kết luận, kiến nghị kiểm toán của KTNN, góp phần siết chặt kỷ cương, kỷ luật và làm lành mạnh nền tài chính quốc gia...
Hoàn thiện thể chế, nâng tầm vị thế KTNN cũng là góp phần quan trọng vào hoàn thiện, nâng cao chất lượng và năng lực thể chế chung cho tiến trình đổi mới, phát triển và hội nhập, thực hiện khát vọng hùng cường của đất nước./.
TS. NGUYỄN MINH PHONG
(Báo Kiểm toán số 27+28)
