Hướng dẫn kiểm toán việc thực hành tiết kiệm, chống lãng phí trong quản lý, sử dụng tài chính công, tài sản công

Theo đó, việc kiểm toán thực hành tiết kiệm, chống lãng phí trong quản lý, sử dụng tài chính công, tài sản công phải tuân thủ các quy định của Đảng, của pháp luật, nhất là Luật Thực hành tiết kiệm, chống lãng phí; Luật KTNN, Hệ thống Chuẩn mực KTNN (CMKTNN), Hệ thống mẫu biểu hồ sơ kiểm toán, Quy trình kiểm toán, Quy chế tổ chức và hoạt động của Đoàn KTNN, Quy chế Kiểm soát chất lượng kiểm toán, các hướng dẫn kiểm toán và các quy định khác có liên quan của KTNN.

Đồng thời, nâng cao trách nhiệm trong việc thực hành tiết kiệm, phòng, chống lãng phí; chủ động, linh hoạt, sáng tạo trong phương thức tiếp cận nhận diện hành vi lãng phí hoặc có nguy cơ lãng phí trong quá trình kiểm toán để xác định phạm vi, nội dung kiểm toán phù hợp, kịp thời phát hiện và kiến nghị xử lý theo đúng quy định của pháp luật.

Tổ chức thực hiện kiểm toán theo đúng trình tự, thủ tục quy định. Thủ trưởng đơn vị chủ trì cuộc kiểm toán, Trưởng Đoàn kiểm toán, Tổ trưởng Tổ kiểm toán phải thường xuyên chỉ đạo, giám sát, kiểm tra tiến đô và kết quả thực hiện để đảm bảo đạt được mục tiêu kiểm toán đề ra.

Thu thập và lưu trữ bằng chứng kiểm toán đầy đủ, thích hợp làm cơ sở cho đánh giá, xác nhận, kết luận và kiến nghị kiểm toán; xét đoán chuyên môn thận trọng và luôn duy trì thái độ hoài nghi nghề nghiệp trong suốt quá trình kiểm toán để đưa ra ý kiến kiểm toán phù hợp với hoàn cảnh cụ thể.

Trong quá trình kiểm toán, trường hợp phát hiện có dấu hiệu tội phạm, Tổ trưởng Tổ kiểm toán phải báo cáo kịp thời Trưởng đoàn kiểm toán, Thủ trưởng đơn vị chủ trì cuộc kiểm toán; Thủ trưởng đơn vị chủ trì cuộc kiểm toán phải báo cáo ngay Tổng KTNN để chỉ đạo và chuyển cho cơ quan điều tra theo quy định của pháp luật.

Trường hợp phát hiện có dấu hiệu lãng phí, Tổ trưởng Tổ kiểm toán phải kịp thời báo cáo Trưởng Đoàn kiểm toán, Thủ trưởng đơn vị để chỉ đạo, tổ chức thực hiện thu thập bằng chứng kiểm toán đầy đủ và làm rõ vấn đề. Thủ trưởng đơn vị chủ trì cuộc kiểm toán phải báo cáo ngay Tổng Kiểm toán nhà nước để xem xét, chỉ đạo, không chờ đến khi kết thúc cuộc kiểm toán. Trường hợp cần thiết phải bổ sung, điều chỉnh thời gian, phạm vi, mẫu chọn, nội dung kiểm toán thì thực hiện theo đúng trình tự, thủ tục quy định.

Kết luận và kiến nghị kiểm toán phải căn cứ vào quy định của pháp luật hiện hành; phù hợp với nội dung, tính chất, mức độ sai sót và nguyên nhân trong từng trường hợp cụ thể.
Công văn hướng dẫn chung một số nội dung như sau:

Về khảo sát, thu thập thông tin và lập kế hoạch kiểm toán: Thủ trưởng các đơn vị chỉ đạo Đoàn kiểm toán tổ chức nghiên cứu kỹ lưỡng các quy định của Luật Thực hành tiết kiệm, chống lãng phí và các văn bản có liên quan (ban hành kèm theo Hướng dẫn) để đánh giá, phân tích và nhận diện rõ các hành vi lãng phí khi tổ chức khảo sát, thu thập thông tin.
Chú trọng thu thập thông tin từ các đơn vị/đầu mối tổng hợp, các dấu hiệu phát sinh hoặc quan sát trong thực tiễn hoặc nội dung/vấn đề mà theo xét đoán có tiềm ẩn lãng phí và các thông tin từ nhiều nguồn dữ liệu khác nhau (từ đơn vị được kiểm toán, qua báo chí, dư luận xã hội...); trong đó, đặc biệt quan tâm các thông tin liên quan đến các lĩnh vực, vấn đề có nguy cơ dễ xảy ra thất thoát và lãng phí, như: Quản lý, sử dụng đất đai; quản lý khai thác tài nguyên, khoáng sản; đầu tư công; quản lý mua sắm sử dụng tài sản công...

Trên cơ sở thông tin thu thập được, các Đoàn kiểm toán tham khảo nội dung và tiêu chí kiểm toán tại Hướng dẫn để phân tích, đánh giá rủi ro, xác định trọng yếu, phạm vi, nội dung kiểm toán có trọng tâm, trọng điểm trong kế hoạch kiểm toán của Đoàn kiểm toán hoặc Tổ kiểm toán để tổ chức thực hiện kiểm toán có hiệu quả, bảo đảm đáp ứng mục tiêu kiểm toán đề ra.

Về xác định mục tiêu kiểm toán: Ngoài các mục tiêu kiểm toán thông thường trong cuộc kiểm toán, các Đoàn kiểm toán cần lưu ý đánh giá việc tuân thủ pháp luật về thực hành tiết kiệm, chống lãng phí trong quản lý, sử dụng tài chính công, tài sản công; Đánh giá bất cập của cơ chế, chính sách, chế độ và tiêu chuẩn, định mức trong quản lý, sử dụng tài chính công, tài sản công.

Về phương pháp kiểm toán: Khi thực hiện kiểm toán, cần áp dụng đa dạng, linh hoạt các phương pháp kiểm toán theo hướng dẫn của CMKTNN và các quy định của KTNN, trong đó, lưu ý có thể sử dụng một số phương pháp (nếu phù hợp) như: Kiểm tra hiện trường; tư vấn và giám định chuyên môn; xác minh; kiểm tra, đối chiếu; phân tích, so sánh; phỏng vấn; quan sát; thuê chuyên gia...

Việc áp dụng các phương pháp kiểm toán mang tính đặc thù phải thực hiện theo đúng trình tự, thủ tục quy định của KTNN.

Về phạm vi, nhân sự kiểm toán: Căn cứ vào mục tiêu cụ thể, đặc điểm và tình hình của chủ đề/vấn đề kiểm toán để xác định phạm vi kiểm toán cho phù hợp.

Thủ trưởng đơn vị chủ trì cuộc kiểm toán chịu trách nhiệm xác định và làm rõ các giới hạn, nguyên nhân giới hạn; chỉ giới hạn kiểm toán đối với những nội dung/vấn đề thực sự vì nguyên nhân khách quan.

Trên cơ sở mục tiêu, nội dung và phạm vi kiểm toán đã xác định, bố trí Thành viên Đoàn kiểm toán, thời gian kiểm toán phù hợp bảo đảm hoàn thành mục tiêu của cuộc kiểm toán; linh hoạt trong việc điều chỉnh Thành viên giữa các Tổ kiểm toán trong Đoàn kiểm toán hoặc bổ sung thêm Thành viên để đáp ứng theo yêu cầu mục tiêu của cuộc kiểm toán (nếu cần thiết). Trình tự, thủ tục thực hiện điều chỉnh, bổ sung được thực hiện theo quy định của KTNN.

Về bằng chứng kiểm toán: Khi thực hiện kiểm toán, kiểm toán viên (KTV) phân tích, đánh giá rủi ro để lựa chọn mẫu kiểm toán cho phù hợp với mục tiêu kiểm toán và đặc điểm, tình hình hoạt động thực tế của đơn vị/chủ đề kiểm toán đồng thời cần lưu ý đến việc mở rộng quy mô mẫu trong trường hợp có rủi ro cao để thu thập đầy đủ bằng chứng kiểm toán thích hợp. Kết quả các công việc đã thực hiện phải được rà soát, đánh giá thận trọng, ghi chép đầy đủ trên nhật ký kiểm toán và các hồ sơ kiểm toán liên quan; thực hiện phân loại và lưu trữ bằng chứng kiểm toán theo quy định. 

Trong quá trình kiểm toán, khi có phát hiện kiểm toán về hành vi lãng phí hoặc có nguy cơ lãng phí, KTV cần thu thập bằng chứng kiểm toán đầy đủ, thích hợp và trình cấp có thẩm quyền theo quy định (nếu cần thiết) để đánh giá, kết luận, kiến nghị kiểm toán đúng quy định pháp luật. 

Về kết luận và kiến nghị kiểm toán:

(1) Đối với phát hiện kiểm toán đã xảy ra lãng phí

- Kết quả kiểm toán về các hạn chế, sai phạm mà KTV đã có đủ thông tin, tài liệu, bằng chứng làm căn cứ khẳng định việc vi phạm các quy định pháp luật hoặc thiếu trách nhiệm... dẫn đến, lãng phí: 

Cần đánh giá rõ sai phạm, giá trị lãng phí (nếu xác định được), nguyên nhân dẫn đến lãng phí (chủ quan, khách quan) và viện dẫn chính xác cơ sở pháp lý làm cơ sở cho đánh giá. Trên cơ sở đó, đánh giá rõ trách nhiệm của các cơ quan, tổ chức, cá nhân liên quan. 

Trường hợp đã xác định được giá trị/mức độ lãng phí: Kiến nghị cơ quan/cấp có thẩm quyền xử lý theo quy định của pháp luật và có biện pháp khắc phục kịp thời theo quy định của pháp luật, tránh để xảy ra tình trạng thất thoát, lãng phí (lưu ý các quy định pháp luật có liên quan để kiến nghị đúng người, đúng việc, phù hợp với mức độ sai phạm); 

Trường hợp chưa xác định được giá trị/mức độ lãng phí: Kiến nghị cơ quan/cấp có thẩm quyền kiểm tra làm rõ mức độ, giá trị lãng phí và có biện pháp khắc phục kịp thời đồng thời xác định trách nhiệm tập thể, cá nhân có liên quan để xử lý theo quy định của pháp luật (bao gồm trách nhiệm bồi thường nếu có). 

- Kết quả kiểm toán về các hạn chế, sai phạm mà KTV chưa có đủ thông tin, tài liệu, bằng chứng làm căn cứ khẳng định việc vi phạm các quy định pháp luật hoặc thiếu trách nhiệm... dẫn đến lãng phí:

Cần đánh giá, nhận định và tham chiếu đến hồ sơ, tài liệu và các quy định pháp luật liên quan làm cơ sở cho đánh giá về dấu hiệu gây lãng phí. 

Kiến nghị đơn vị/cấp có thẩm quyền kiểm tra, làm rõ dấu hiệu lãng phí, xác định nguyên nhân (chủ quan, khách quan), mức độ vi phạm, trách nhiệm tập thể, cá nhân có liên quan để xử lý theo quy định của pháp luật và có biện pháp khắc phục kịp thời. 

(2) Đối với phát hiện kiểm toán có nguy cơ xảy ra lãng phí 

Đối với trường hợp có nguy cơ lãng phí do nguyên nhân chủ quan (thiếu trách nhiệm hoặc vi phạm các quy định pháp luật...): Cần đánh giá sai phạm, dẫn chứng chính xác cơ sở pháp lý, hồ sơ và tài liệu cụ thể làm cơ sở cho nhận định có nguy cơ dẫn đến lãng phí. Trên cơ sở đó, đánh giá trách nhiệm của các cơ quan, tổ chức, cá nhân liên quan; 
Đối với trường hợp có nguy cơ lãng phí do nguyên nhân khách quan: Cần đánh giá bối cảnh, thời gian phát sinh (từ thời điểm xảy ra đến thời điểm kết thúc hoặc thời điểm kiểm toán); giá trị đã đầu tư hoặc đã giải ngân/sử dụng...; nêu rõ căn cứ, nhận định, cảnh báo nguy cơ thất thoát, lãng phí có thể xảy ra; dự kiến, ước lượng giá trị lãng phí (nếu có thể). 

Kiến nghị cấp có thẩm quyền kiểm tra, làm rõ để xử lý theo quy định của pháp luật và có biện pháp khắc phục, ngăn ngừa lãng phí, thất thoát (nếu do nguyên nhân chủ quan); 

Kiến nghị cấp có thẩm quyền chỉ đạo đơn vị được kiểm toán kiểm tra, rà soát thực hiện các biện pháp cần thiết để ngăn ngừa lãng phí (nếu do nguyên nhân khách quan). 

(3) Đối với các phát hiện kiểm toán về thực hành tiết kiệm 

Đánh giá rõ nội dung/vấn đề chưa tuân thủ, chưa hợp lý, dẫn đến, chưa thực hành tiết kiệm trong quản lý, sử dụng tài chính công, tài sản công; phân tích rõ nguyên nhân của tồn tại, hạn chế (do định mức, tiêu chuẩn hoặc do trong quá trình tổ chức thực hiện quản lý, sử dụng...). 

Kiến nghị kiểm điểm, làm rõ trách nhiệm để xử lý theo quy định (bao gồm cả trách nhiệm kinh tế nếu có) của các tập thể, cá nhân có liên quan đến việc chưa tuân thủ quy định, dẫn đến chưa thực hành tiết kiệm trong quản lý, sử dụng tài chính công, tài sản công; 

Kiến nghị cấp có thẩm quyền chỉ đạo đơn vị được kiểm toán kiểm tra, rà soát thực hiện các biện pháp cần thiết để thực hành tiết kiệm tài chính công, tài sản công hoặc sửa đổi, bổ sung và ban hành định mức, tiêu chuẩn cho phù hợp thực tiễn để nâng cao hiệu quả sử dụng tài chính công, tài sản công. 

Ngoài các hướng chung, KTNN hướng dẫn chi tiết nội dung kiểm toán đối với 5 lĩnh vực: lĩnh vực đầu tư dự án; lĩnh vực khai thác tài nguyên, khoáng sản (trừ đất đai); lĩnh vực quản lý, sử dụng đất đai; lĩnh vực mua sắm, sử dụng phương tiện đi lại và phương tiện, thiết bị làm việc của cơ quan, tổ chức trong khu vực nhà nước; lĩnh vực chi thường xuyên.

Xem chi tiết Hướng dẫn kiểm toán việc thực hành tiết kiệm, chống lãng phí trong quản lý, sử dụng tài chính công, tài sản công tại đây.
Hà Linh