Tọa đàm “Trao đổi kinh nghiệm kiểm toán và các phát hiện kiểm toán trong quản lý, sử dụng đất đai, tài nguyên khoáng sản”

Phát biểu khai mạc Tọa đàm, Phó Tổng Kiểm toán nhà nước Đoàn Xuân Tiên nhấn mạnh: Đất đai, tài nguyên khoáng sản là nguồn lực vô cùng quý giá của quốc gia; việc khai thác, quản lý và sử dụng hiệu quả nguồn lực này sẽ góp phần quan trọng trong thúc đẩy kinh tế, tăng thu ngân sách, giảm bội chi ngân sách, đóng góp vào sự phát triển bền vững của đất nước. Tuy nhiên, thời gian gần đây, thực trạng quản lý, khai thác, đất đai, tài nguyên khoáng sản và bảo vệ môi trường còn có một số tồn tại, hạn chế làm lãng phí, thất thoát nguồn lực đất nước, ảnh hưởng đến phát triển xã hội và gây bức xúc xã hội.

Thời gian qua, KTNN đã triển khai thực hiện nhiều cuộc kiểm toán chuyên đề về đất đai, tài nguyên khoáng sản. Trên cơ sở các phát hiện kiểm toán, KTNN đã có nhiều kiến nghị về xử lý tài chính, thu nộp ngân sách, các kiến nghị chấn chỉnh công tác quản lý, tuân thủ các quy định pháp luật, đồng thời đã có kiến nghị thay đổi, sửa đổi bổ sung quy định pháp luật trong quản lý và sử dụng đất đai, tài nguyên, khoáng sản trong phạm vi toàn quốc.

Bên cạnh đó, Ngành đã tổ chức nhiều hội thảo khoa học và công bố báo chí về lĩnh vực đất đai, tài nguyên, khoáng sản với sự tham gia của các Bộ, Ngành, các cơ quan Trung ương và địa phương, các Trường Đại học, Học viện, các Tập đoàn kinh tế, các Doanh nghiệp Nhà nước, các chuyên gia đầu ngành để phân tích, đánh giá, trao đổi quan điểm và lãm rõ bức tranh, nhận diện hạn chế trong công tác quản lý, khai thác đất đai, tài nguyên; những bất cập về chính sách, về việc quản lý, khai thác đất đai, tài nguyên và vai trò của KTNN.
 
Với mục tiêu của chương trình tọa đàm là trao đổi kinh nghiệm giữa các đơn vị trong toàn Ngành, Phó Tổng Kiểm toán nhà nước đề nghị các đại biểu tham dự Tọa đàm tập trung thảo luận, chia sẻ kinh nghiệm, tìm ra các giải pháp có tính khả thi cao nhắm áp dụng vào thực tế hoạt động kiểm toán lĩnh vực quản lý, sử dụng đất đai, tài nguyên, khoáng sản trong thời gian tới ngày càng đạt chất lượng.
 
Tại buổi Tọa đàm, các đại biểu đã trực tiếp trình bày tham luận, chia sẻ kinh nghiệm phát hiện các sai sót, sai phạm trong quản lý, sử dụng đất đai, tài nguyên khoáng sản và các giải pháp nâng cao chất lượng kiểm toán lĩnh vực đất đai, tài nguyên khoáng sản; Việc áp dụng công nghệ tiên tiến trong công tác kiểm toán tài nguyên khoáng sản, những thuận lợi và khó khăn trong quá trình áp dụng; Kinh nghiệm khi đưa ra kiến nghị kiểm toán trong việc xác định giá đất làm căn cứ tính tiền sử dụng đất, tiền thuê đất, kinh nghiệm trong kiểm toán chi phí bồi thường, giải phóng mặt bằng, tái định cư, việc đối trừ vào tiền sử dụng đất, tiền thuê đất các khoản chi này khi thực hiện kiểm toán lĩnh vực đất đai; Trao đổi, thảo luận về công tác quản lý, sử dụng đất của doanh nghiệp Nhà nước sau cổ phần hóa qua góc nhìn của KTNN...

Về quản lý, sử dụng đất đai, Ông Đỗ Tiến Dũng - Phó trưởng phòng Kiểm toán doanh nghiệp KTNN khu vực I cho biết: Còn có tình trạng mâu thuẫn, chồng chéo, không thống nhất, không đồng bộ giữa các văn bản pháp luật. Nhiều diện tích đất mà các Tập đoàn, Tổng công ty và DNNN được giao rất lớn song chưa được quản lý chặt chẽ, chưa sử dụng, hoặc sử dụng không hiệu quả, không đúng mục đích, bị lấn chiếm, tranh chấp, chưa có đầy đủ hồ sơ pháp lý; chưa thực hiện đầy đủ nghĩa vụ tài chính với NSNN.

Bên cạnh đó, tình trạng phê duyệt quy hoạch, điều chỉnh quy hoạch, sử dụng đất chưa sát với nhu cầu, tình hình sử dụng đất thực tế nên quá trình triển khai thực hiện dự án phải điều chỉnh nhiều lần; một số địa phương điều chỉnh cục bộ quy hoạch chi tiết xây dựng không phù hợp với quy hoạch chung, kế hoạch sử dụng đất, điều chỉnh quy hoạch chi tiết không đúng thẩm quyền. Nhiều trường hợp giao đất không thực hiện đấu thầu hoặc đấu giá quyền sử dụng đất mà áp dụng ngay hình thức chỉ định thầu làm thất thoát NSNN. Các phương pháp xác định giá đất hiện nay còn nhiều bất cập, không rõ ràng, vướng mắc trong quá trình thực hiện.

Một số chủ đầu tư dự án tại các địa phương được kiểm toán chưa tuân thủ các quy định về quản lý dự án đầu tư xây dựng; chưa tuân thủ quy hoạch xây dựng, triển khai trước khi được cấp phép hoặc vi phạm về giấy phép xây dựng; tiến độ triển khai, thực hiện nhiều dự án còn chậm so với kế hoạch do nhiều nguyên nhân trong đó có nguyên nhân lựa chọn nhà đầu tư không đủ năng lực tài chính...

Qua các cuộc kiểm toán đã thực hiện, đại diện KTNN khu vực I nêu một số bài học kinh nghiệm để nâng cao chất lượng kiểm toán lĩnh vực đất đai: Một là khảo sát thu thập thông tin một cách đày đủ, áp dụng triệt để đề cương kiểm toán đã được phê duyệt, gắn liền với đạc điểm cụ thể tại địa phương được kiểm toán. Hai là căn cứ vào tài liệu thu thập dược, lãnh đạo tổ chức các KTV có kinh nghiệm để cùng xác định rõ nội dung kiểm toán, trọng yếu rũi ro của cuộc kiểm toán. Ba là lựa chọn kiểm toán viên có kinh nghiệm cho cuộc kiểm toán; khi sắp xếp tổ kiểm toán cần có cả KTV chuyên môn về Đầu tư XDCB và KTV có chuyên môn về kinh tế. Bốn là tổ chức thu thập các bằng chứng kiểm toán một cách đầy đủ dựa trên thông tin về quy hoạch, kế hoạch sử dụng đất, hoạt động giao đất, phê duyệt dự án; thông tin về thực hiện nghĩa vụ tài chính; thông tin về tình hình kinh tế xã hội và thông tin có liên quan khác; thu thập các thông tin, tài liệu về môi trường; hồ sơ tài liệu về chấp hành Giấy phép xây dựng; hồ sơ tài liệu tại Cơ quan Tài nguyên và Môi trường; hồ sơ tài liệu tại cơ quan tài chính; hồ sơ tài liệu tại cơ quan thuế; hồ sơ tài liệu tại nhà đầu tư (chủ đầu tư thực hiện dự án) dự án...
 
Về quản lý và khai thác tài nguyên, khoáng sản, Ông Nguyễn Thanh Minh – Trưởng phòng Tổng hợp, KTNN khu vực II cho biết: Còn có tình trạng Luật đã ban hành nhưng chậm ban hành văn bản hướng dẫn thi hành dẫn đến nhiều bất cập, vướng mắc trong quá trình thực hiện. Công tác quản lý khai thác khoáng sản tại một số địa phương còn chưa chặt chẽ, cấp giấy phép thăm dò khoáng sản sai quy định; một số doanh nghiệp đã được cấp phép nhưng chưa được ký hợp đồng thuê đất; cơ quan quản lý tại địa phương chưa kịp thời kiểm tra, xử lý hoặc hiệu quả thanh, kiểm tra chưa cao dẫn đến tình trạng khai thác vượt công suất, khai thác khi giấy phép đã hết hạn, vượt ranh giới cấp phép và vượt trữ lượng cấp phép; còn tình trạng khai thác khoáng sản trái phép; việc xác định tiền cấp quyền khai thác khoáng sản còn chưa kịp thời, chưa đúng quy định. Một số doanh nghiệp khai thác khoáng sản lập bảng kê khối lượng khai thác chưa đầy đủ, cùng với công tác kiểm tra giám sát của cơ quan Thuế và cơ quan Tài nguyên đối với sản lượng khai thác tại các mỏ còn chưa chặt chẽ, thường xuyên dẫn đến kê khai chưa đầy đủ nghĩa vụ gây thất thu cho NSNN…

Theo đại diện KTNN khu vực II, dể nâng cao hiệu quả công tác kiểm toán hiệu quả lĩnh vực tài nguyên khoáng sản, cần kiến nghị Bộ Tài chính sửa đổi khoản 1, Điều 5, Thông tư số 152 /2015/TT-BTC ngày 02/10/2015 của Bộ tài chính về hướng dẫn thuế tài nguyên do thực tế khó giám sát được số lượng, trọng lượng thực tế doanh nghiệp báo cáo có chính xác hay không, mặc dù có cân đếm tại các mỏ khai thác. Và nếu tính thuế tài nguyên theo cách xác định này tiềm ẩn thất thu NSNN.    
Bên cạnh đó, KTNN cần tổ chức các cuộc kiểm toán chuyên đề về tài nguyên khoáng sản mang tính chất toàn Ngành, thường xuyên liên tục, giao cho một đơn vị chủ trì, triển khai, kiểm toán và tổng hợp kết quả trên toàn quốc. KTNN cũng cần xây dựng đề cương kiểm toán chuyên đề theo từng giai đoạn, trong đó xác định trọng tâm, nội dung và phương pháp kiểm toán, thảo luận toàn ngành nhằm thống nhất thực hiện.

Về việc áp dụng công nghệ 4.0, công nghệ viễn thám vào kiểm toán khai thác khoáng sản, Ông Nguyễn Thế Thắng - Trưởng phòng Kiểm toán ngân sách 1, KTNN khu vực VI cho rằng đây là 1 bước tiến mới và đã mang lại thành công lớn. Thành công bước đầu này đã khẳng định khả năng ứng dụng rộng rãi công nghệ viễn thám trong kiểm toán hoạt động khai thác khoáng sản là hoàn toàn khả thi. Việc đổi mới như công nghệ viễn thám đã đạt được các kết quả kiểm toán tích cực nhưng cũng đặt ra những thách thức trong việc thuyết phục, tuyên truyền, tạo sự đồng thuận và tính khả thi trong việc thực hiện các kiến nghị kiểm toán, từ đó nâng cao kết luận kiểm toán, do đó đòi hỏi phải có sự quyết liệt, sự nỗ lực cố gắng của các đơn vị được kiểm toán, các cấp lãnh đạo trong việc trao đổi, thuyết phục các địa phương thực hiện nhiệm vụ.

Kết thúc Tọa đàm, Phó Tổng Kiểm toán nhà nước Đoàn Xuân Tiên cảm ơn và đánh giá cao công tác chuẩn bị và tổ chức tọa đàm, các ý kiến đóng góp chất lượng trong phần thảo luận của các đồng chí để buổi tọa đàm trao đổi kinh nghiệm được thành công.

Phó Tổng Kiểm toán nhà nước cho biết, ngoài các bài viết đăng trong kỷ yếu, tọa đàm đã nhận được 6 bài tham luận và 11 ý kiến trao đổi, phát biểu thảo luận trực tiếp hết sức sôi nổi. Các bài viết, bài tham luận cũng như ý kiến phát biểu trực tiếp đã đề cập tương đối toàn diện từ góc độ lý luận cũng như thực tiễn của vấn đề. “Nội dung các bài tham luận và ý kiến phát biểu của các đại biểu sẽ được tổng hợp để báo cáo Lãnh đạo KTNN và gửi các đơn vị trong toàn Ngành nhằm chia sẻ kinh nghiệm. Kết quả của Tọa đàm sẽ được các đơn vị, cá nhân nghiên cứu, vận dụng vào trong quá trình xây dựng đề cương kiểm toán chuyên đề đất đai, tài nguyên khoáng sản cũng như biên soạn tài liệu phục vụ công tác đào tạo bồi dưỡng của Ngành” - Phó Tổng Kiểm toán nhà nước kết luận./.

Ngọc Bích