Kiểm toán chuyên đề 2025: Tầm nhìn mới trong giám sát tài chính công
Năm 2025, KTNN dự kiến triển khai 7 cuộc kiểm toán chuyên đề toàn ngành, tập trung vào các lĩnh vực then chốt như quản lý đất đai, chính sách ưu đãi đầu tư, phát triển nhà ở xã hội, chuyển đổi số, kiểm tra thuế, xử lý chất thải đô thị và ứng dụng công nghệ thông tin (CNTT). Những chuyên đề này không chỉ phản ánh nhu cầu cấp thiết trong quản lý tài chính công mà còn thể hiện quyết tâm của KTNN trong việc mở rộng phạm vi giám sát, nâng cao chất lượng và hiệu quả kiểm toán. Điểm nhấn trong kế hoạch năm nay là sự chuyển dịch rõ nét từ vai trò kiểm tra truyền thống sang tư vấn chính sách, đáp ứng kỳ vọng của Đảng, Quốc hội, Chính phủ và người dân về một nền tài chính công minh bạch, hiệu quả. Các cuộc kiểm toán được thiết kế để không chỉ phát hiện sai phạm mà còn đánh giá toàn diện hiệu quả chính sách, từ đó đưa ra những kiến nghị chiến lược, góp phần hoàn thiện hệ thống quản lý và thúc đẩy phát triển bền vững.
Sự lựa chọn các lĩnh vực kiểm toán chuyên đề phản ánh những vấn đề nóng bỏng của xã hội và nền kinh tế, từ việc tối ưu hóa tài sản công trong quản lý đất đai, đảm bảo công bằng trong chính sách ưu đãi đầu tư, đến hỗ trợ người dân tiếp cận nhà ở xã hội và thúc đẩy chuyển đổi số tại các địa phương. Đây cũng là minh chứng cho nỗ lực của KTNN trong việc đồng hành cùng các mục tiêu quốc gia, đặc biệt trong bối cảnh cả nước đang thực hiện Nghị quyết số 18-NQ/TW về tinh gọn bộ máy và nâng cao hiệu lực quản lý nhà nước. Để hiểu rõ hơn về tầm nhìn này, cần nhìn lại thực trạng kiểm toán chuyên đề, những thành tựu đã đạt được cũng như các hạn chế cần khắc phục, từ đó đề ra giải pháp phù hợp với định hướng đổi mới, đáp ứng yêu cầu ngày càng cao của thực tiễn.
Thành tựu và những “nút thắt” trong kiểm toán chuyên đề
Kiểm toán chuyên đề toàn ngành từ lâu đã khẳng định vai trò là trụ cột chiến lược của KTNN trong giám sát tài chính và tài sản công. Năm 2024 và các năm trước, KTNN đã triển khai hàng loạt cuộc kiểm toán chuyên đề trên phạm vi rộng, tập trung vào các vấn đề nhạy cảm như quản lý ngân sách, tài sản công và những lĩnh vực tiềm ẩn rủi ro tiêu cực, tham nhũng, lãng phí. Kết quả kiểm toán không chỉ cung cấp dữ liệu đáng tin cậy cho Quốc hội, Hội đồng nhân dân các cấp trong việc giám sát chính sách mà còn hỗ trợ các cơ quan quản lý điều hành hiệu quả hơn. Chẳng hạn, cuộc kiểm toán về quản lý, sử dụng kinh phí bảo vệ môi trường và ứng phó biến đổi khí hậu giai đoạn 2021-2023 đã chỉ ra nhiều bất cập: Bộ Tài nguyên và Môi trường chưa theo dõi đầy đủ nguồn kinh phí ngoài ngân sách, các bộ liên quan chậm ban hành hướng dẫn, còn địa phương thì phân bổ muộn dẫn đến chuyển nguồn kinh phí. Tương tự, chuyên đề về quản lý, sử dụng các quỹ tài chính nhà nước ngoài ngân sách giai đoạn 2020-2023 phát hiện Quỹ Bảo vệ môi trường lệ thuộc lớn vào lãi tiền gửi thay vì hoạt động đúng chức năng, trong khi Quỹ phòng, chống tác hại thuốc lá tồn dư lớn nhưng thiếu nguồn thu mới. Những phát hiện này không chỉ cảnh báo nguy cơ thất thoát mà còn đưa ra kiến nghị xử lý tài chính và điều chỉnh chính sách, góp phần nâng cao hiệu quả quản lý.
Dẫu vậy, kiểm toán chuyên đề toàn ngành vẫn bộc lộ những hạn chế cần khắc phục. Việc lựa chọn chủ đề đôi khi chưa nhắm trúng các vấn đề nóng, mang tính thời sự mà xã hội quan tâm, dẫn đến một số chuyên đề tuy có giá trị nội bộ nhưng chưa đáp ứng kỳ vọng của cơ quan dân cử hay giải quyết các thách thức cấp bách. Khâu xây dựng đề cương kiểm toán còn thiếu thời gian nghiên cứu sâu, thông tin thu thập chưa toàn diện, trong khi sự phối hợp giữa các đơn vị trong ngành chưa thực sự chặt chẽ. Quá trình triển khai kiểm toán cũng chưa đồng bộ, một số đoàn lồng ghép chuyên đề với nhiệm vụ khác thay vì lập tổ riêng, làm giảm tính chuyên sâu. Công tác tổng hợp báo cáo toàn ngành còn hạn chế về tính nhất quán và khoa học, phụ thuộc nhiều vào chất lượng báo cáo đơn lẻ và sự chỉ đạo thống nhất.
Từ năm 2025, kiểm toán chuyên đề toàn ngành phải chuyển từ việc chỉ phát hiện sai phạm sang đánh giá toàn diện và tư vấn chính sách
Định hướng đổi mới: Từ phát hiện sang tư vấn chính sách
Trước những hạn chế còn tồn tại trong hoạt động kiểm toán chuyên đề, Tổng KTNN Ngô Văn Tuấn nhấn mạnh sự cần thiết phải chuyển đổi tư duy, từ việc chỉ tập trung phát hiện sai phạm sang đánh giá toàn diện hiệu quả chính sách, phân tích sâu nguyên nhân gốc rễ và đưa ra các khuyến nghị mang tính định hướng. Ông khẳng định mỗi cuộc kiểm toán phải trả lời rõ câu hỏi: “KTNN kiến nghị gì với đơn vị được kiểm toán và cơ quan có thẩm quyền về cơ chế, chính sách?” Đây là yêu cầu cốt lõi để nâng cao chất lượng kiểm toán chuyên đề toàn ngành, đáp ứng kỳ vọng của người dân cũng như yêu cầu giám sát từ các cơ quan dân cử và cơ quan quản lý nhà nước. Quan điểm xuyên suốt trong chỉ đạo, điều hành của KTNN là tập trung nâng cao chất lượng, hiệu lực và hiệu quả hoạt động kiểm toán, hướng tới mục tiêu “chất lượng, chất lượng hơn và chất lượng hơn nữa”, đặc biệt chú trọng chất lượng kiểm toán chuyên đề. Trong bối cảnh cả nước đang quyết liệt thực hiện Nghị quyết số 18-NQ/TW cùng các kết luận của Bộ Chính trị, Trung ương về sắp xếp, tinh gọn bộ máy, xây dựng hệ thống quản lý hiệu năng, hiệu lực, hiệu quả, KTNN cũng cần điều chỉnh tư duy và phương thức tổ chức kiểm toán để phù hợp với xu thế mới.
Để hiện thực hóa định hướng này, Tổng KTNN Ngô Văn Tuấn yêu cầu các cuộc kiểm toán chuyên đề từ nay phải tập trung đánh giá và tư vấn chính sách. Các đoàn kiểm toán cần xem xét toàn diện từ việc xây dựng cơ chế, chính sách có đúng đắn và hiệu quả không, phân tích nguyên nhân bất cập, đến đưa ra khuyến nghị định hướng cho tương lai. Tổng KTNN chỉ đạo đơn vị chủ trì phải xây dựng đề cương chi tiết, đặt ra các câu hỏi cụ thể để định hướng kiểm toán, đảm bảo đạt mục tiêu đánh giá và tư vấn chính sách. “Đề cương là nền tảng để KTNN chuyên ngành và khu vực thực hiện kiểm toán theo lĩnh vực và địa bàn được giao. Đơn vị chủ trì cần cử người tham gia, đôn đốc, giám sát và đánh giá các đoàn kiểm toán nhằm đảm bảo chất lượng đồng đều” - Tổng Kiểm toán nhấn mạnh. Hội nghị toàn ngành ngày 26-27/02/2025 đã thống nhất rằng với quy định hiện hành và tư duy đổi mới, các dự thảo đề cương kiểm toán chuyên đề đã được xây dựng kỹ lưỡng, công phu, đều hướng tới đánh giá việc xây dựng cơ chế, tổ chức triển khai, kiểm tra, giám sát và đo lường kết quả. Tuy nhiên, vấn đề trọng tâm cần tập trung là những kiến nghị cụ thể mà KTNN đưa ra sau kiểm toán về cơ chế, chính sách cho đơn vị được kiểm toán và cơ quan có thẩm quyền.
Tổng KTNN Ngô Văn Tuấn bày tỏ kỳ vọng: “Tôi mong muốn mỗi chuyên đề đều được thảo luận kỹ lưỡng, lấy ý kiến toàn ngành để tạo ra một “sản phẩm” chung hiệu quả, khẳng định uy tín của KTNN.” Qua quá trình thảo luận tại hội nghị, toàn ngành đã thống nhất tư tưởng, phương pháp và định hướng triển khai trong thời gian tới.
Bảy cuộc kiểm toán chuyên đề năm 2025: Từ giám sát tài sản công đến tư vấn chiến lược
Năm 2025, KTNN triển khai 7 cuộc kiểm toán chuyên đề nhằm hiện thực hóa định hướng này, vừa đánh giá hiệu quả chính sách, vừa tư vấn giải pháp chiến lược. Trước hết, cuộc kiểm toán “Việc quản lý, sử dụng, sắp xếp lại và xử lý nhà, đất theo Nghị định số 167/2017/NĐ-CP và Nghị định số 67/2021/NĐ-CP” hướng tới đánh giá tính hiệu quả của cơ chế quản lý nhà, đất công tại các Bộ, cơ quan Trung ương và doanh nghiệp, xem xét liệu quy định có tối ưu hóa sử dụng tài sản hay còn kẽ hở gây thất thoát, đặt câu hỏi liệu cơ chế hiện hành có phù hợp thực tiễn và ngăn ngừa lãng phí không.
Tiếp theo, cuộc kiểm toán “Việc thực hiện các chính sách ưu đãi đầu tư tại khu kinh tế (KKT), khu công nghiệp (KCN) giai đoạn 2022-2024” tập trung làm rõ hiệu quả chính sách ưu đãi đầu tư tại Bộ Tài chính và các địa phương, phân tích tính đồng bộ và tác động đến ngân sách, đặt vấn đề liệu ưu đãi có thúc đẩy phát triển bền vững hay gây hao hụt nguồn lực. Giải pháp đề xuất là điều chỉnh mức ưu đãi, tăng giám sát thực hiện và xây dựng quy trình đánh giá tác động dài hạn. Cuộc kiểm toán “Công tác kiểm tra thuế, thanh tra thuế giai đoạn 2022-2024 và hệ thống công nghệ thông tin liên quan đến thu ngân sách nhà nước” lại đánh giá tính minh bạch, hiệu quả của cơ chế kiểm tra thuế và ứng dụng CNTT tại Tổng cục Thuế, Tổng cục Hải quan và các địa phương.
Cuộc kiểm toán “Việc thực hiện chính sách phát triển nhà ở xã hội giai đoạn 2021-2024 trên địa bàn TP. Đà Nẵng, tỉnh Đồng Nai, Bà Rịa - Vũng Tàu” xem xét tính khả thi của chính sách nhà ở xã hội, tập trung vào nhu cầu đối tượng và khả năng chi trả, đặt vấn đề liệu chính sách có đáp ứng đúng nhu cầu không, đề xuất hoàn thiện cơ chế, điều chỉnh tiêu chuẩn nhà ở và cải thiện triển khai dự án. Trong khi đó, cuộc kiểm toán “Việc đầu tư, ứng dụng phần mềm công nghệ thông tin, các hoạt động thuê dịch vụ công nghệ thông tin phục vụ chuyển đổi số tại các địa phương giai đoạn 2021-2024” đánh giá hiệu quả đầu tư CNTT cho chuyển đổi số tại nhiều tỉnh, đặt câu hỏi liệu đầu tư có tối ưu hóa quản lý và phục vụ dân không, với giải pháp giám sát dự án CNTT, xây dựng tiêu chuẩn ứng dụng và nâng cao năng lực quản lý.
Cuộc kiểm toán “Hoạt động thu gom, vận chuyển, xử lý chất thải rắn sinh hoạt đô thị giai đoạn 2021-2024 trên địa bàn TP. Hà Nội, tỉnh Sơn La” đánh giá hiệu quả tài chính và tính bền vững của xử lý chất thải, đặt vấn đề liệu công tác này có đảm bảo môi trường và ngân sách không, đề xuất tăng giám sát, cải thiện đấu thầu và đầu tư công nghệ xử lý hiện đại. Cuối cùng, cuộc kiểm toán “Việc chấp hành các quy định pháp luật về quản lý, sử dụng đất trên địa bàn một số quận, huyện thuộc TP. Hồ Chí Minh, Hà Nội” phân tích tính tuân thủ pháp luật trong quản lý đất đai, đặt câu hỏi liệu cơ chế có ngăn ngừa lãng phí không, với giải pháp sửa đổi chính sách, minh bạch quản lý và xây dựng cơ sở dữ liệu đất đai.
Hành trình đổi mới: Tăng cường vai trò KTNN trong phát triển bền vững
Bảy cuộc kiểm toán chuyên đề năm 2025 đánh dấu bước ngoặt quan trọng để KTNN vượt khỏi khuôn khổ truyền thống, khẳng định vai trò không chỉ kiểm tra mà còn đánh giá và tư vấn chính sách một cách hiệu quả. Để đạt được thành công, KTNN cần tập trung vào nhiều khâu then chốt: đầu tư xây dựng đề cương chi tiết và khoa học, chuẩn hóa quy trình triển khai, đồng thời đẩy mạnh phối hợp chặt chẽ giữa các đơn vị nhằm đảm bảo tính đồng bộ. Song song đó, việc nâng cao chất lượng báo cáo tổng hợp thông qua sự chỉ đạo thống nhất sẽ là yếu tố quyết định giúp KTNN tạo ra những sản phẩm kiểm toán giá trị, đáp ứng yêu cầu thực tiễn.
Chỉ đạo của Tổng Kiểm toán Ngô Văn Tuấn không chỉ đóng vai trò kim chỉ nam mà còn là nguồn động lực mạnh mẽ, thúc đẩy 7 cuộc kiểm toán chuyên đề năm 2025 chuyển mình thành công cụ đánh giá và tư vấn chính sách thực thụ. Từ việc đặt ra các câu hỏi cụ thể trong đề cương, phân tích sâu nguyên nhân gốc rễ, đến đưa ra những khuyến nghị mang tính định hướng, KTNN đang từng bước thực hiện sứ mệnh kiến tạo giá trị chiến lược. Sự đổi mới này không chỉ thể hiện tư duy đột phá mà còn hứa hẹn mang lại những đóng góp thiết thực, góp phần xây dựng nền tài chính công minh bạch, hiệu quả, đồng hành cùng sự phát triển bền vững của đất nước./.
Hoàng Ngân