Tăng cường hiệu lực các kiến nghị kiểm toán tại các dự án quan trọng Quốc gia, dự án trọng điểm ngành giao thông vận tài(sav.gov.vn) - Kiểm toán nhà nước (KTNN), cơ quan hiến định độc lập theo Hiến pháp 2013, đang đối mặt với yêu cầu nâng cao chất lượng kiểm toán, đặc biệt tại các dự án quan trọng quốc gia và trọng điểm ngành giao thông vận tải (GTVT). Hiệu lực của kiến nghị kiểm toán là yếu tố cốt lõi đảm bảo minh bạch và hiệu quả sử dụng nguồn lực, nhưng thực tế vẫn còn thách thức như khiếu nại, khởi kiện từ đơn vị được kiểm toán. Bài viết phân tích vai trò, thách thức và đề xuất giải pháp để tăng cường hiệu lực kiến nghị kiểm toán, củng cố vị thế của KTNN. Vai trò và thách thức của kiến nghị kiểm toán trong bối cảnh hiện nay   Hiến pháp năm 2013, với tư cách là đạo luật cơ bản của Nhà nước, đã khẳng định rõ ràng địa vị pháp lý của Kiểm toán Nhà nước (KTNN) là một cơ quan hiến định độc lập, đặt ra yêu cầu KTNN phải thực hiện những chuyển đổi mạnh mẽ để đáp ứng tốt hơn các đòi hỏi ngày càng cao từ thực tiễn quản lý tài chính công và tài sản công. Trong quá trình này, việc nâng cao chất lượng kiểm toán được xác định là nhiệm vụ trọng tâm, mà cốt lõi chính là nâng cao chất lượng các kết luận và kiến nghị kiểm toán – những nội dung không chỉ phản ánh kết quả kiểm toán mà còn là thước đo giá trị pháp lý của báo cáo kiểm toán. Theo quy định của Luật KTNN, báo cáo kiểm toán mang tính bắt buộc thực hiện đối với đơn vị được kiểm toán, đồng thời là cơ sở pháp lý để các đơn vị này thực hiện quyền khiếu nại hoặc khởi kiện khi không đồng thuận với cách giải quyết khiếu nại của KTNN. Chính vì vậy, đảm bảo cơ sở pháp lý vững chắc, chặt chẽ và thuyết phục cho các kết luận, kiến nghị kiểm toán trở thành một yêu cầu cấp thiết, nhằm không chỉ nâng cao hiệu lực mà còn củng cố uy tín của KTNN trong hoạt động kiểm toán. Thực tiễn hoạt động kiểm toán của KTNN trong những năm qua đã ghi nhận nhiều bước tiến đáng kể. Chất lượng kiểm toán ngày càng được cải thiện, thể hiện qua việc hầu hết các kết luận và kiến nghị kiểm toán đều nhận được sự đồng thuận và thực hiện từ phía các đơn vị, cơ quan, tổ chức và cá nhân liên quan. Các cuộc kiểm toán lớn không ghi nhận sai sót nghiêm trọng, điều này cho thấy sự chuyên nghiệp và trách nhiệm của KTNN trong việc thực hiện nhiệm vụ được giao. Tuy nhiên, bên cạnh những thành tựu đạt được, vẫn còn tồn tại một số hạn chế đáng chú ý. Một số báo cáo kiểm toán, do nhiều nguyên nhân khác nhau như thiếu cơ sở pháp lý rõ ràng, bằng chứng chưa đầy đủ hoặc cách diễn đạt chưa thuyết phục, đã dẫn đến việc các đơn vị được kiểm toán gửi văn bản kiến nghị, khiếu nại, thậm chí khởi kiện tại Tòa án đối với các quyết định hành chính ban hành dựa trên kiến nghị kiểm toán của KTNN. Những trường hợp này không chỉ làm giảm hiệu lực và hiệu quả của hoạt động kiểm toán mà còn ảnh hưởng đến uy tín và vai trò của KTNN trong hệ thống quản lý nhà nước. Đặc biệt, tại các dự án quan trọng quốc gia và dự án trọng điểm ngành Giao thông Vận tải (GTVT) – nơi có quy mô đầu tư lớn, tính phức tạp cao và tác động sâu rộng đến kinh tế - xã hội – việc đảm bảo hiệu lực của các kiến nghị kiểm toán càng trở nên cấp thiết hơn bao giờ hết, đòi hỏi KTNN phải có những giải pháp cụ thể và toàn diện để khắc phục những hạn chế hiện tại. Nâng cao chất lượng báo cáo kiểm toán - Nền tảng cho hiệu lực kiến nghị kiểm toán Báo cáo kiểm toán là sản phẩm cuối cùng của mỗi cuộc kiểm toán, được KTNN lập và công bố nhằm đánh giá, xác nhận, kết luận và đưa ra kiến nghị về các nội dung đã kiểm toán. Với giá trị pháp lý được quy định rõ ràng tại Điều 7 Luật KTNN năm 2015, báo cáo kiểm toán không chỉ có tính bắt buộc thực hiện đối với đơn vị được kiểm toán mà còn là tài liệu quan trọng để Quốc hội, Chính phủ, Hội đồng nhân dân và các cơ quan nhà nước khác sử dụng trong quá trình thực thi nhiệm vụ. Đây là một bước tiến vượt bậc so với Luật KTNN năm 2005, khẳng định vai trò và vị thế của KTNN trong quản lý tài chính công. Tuy nhiên, để báo cáo kiểm toán thực sự phát huy giá trị pháp lý và hiệu lực thực tiễn, việc nâng cao chất lượng của báo cáo là nhiệm vụ không thể xem nhẹ. Chất lượng báo cáo kiểm toán không chỉ phụ thuộc vào độ chính xác của các số liệu mà còn nằm ở tính khả thi, hợp pháp và thuyết phục của các kiến nghị kiểm toán được đề xuất. Để đạt được mục tiêu này, cần triển khai đồng bộ nhiều giải pháp cụ thể trong toàn bộ quy trình kiểm toán. Trước hết, KTNN cần chỉ đạo các đoàn kiểm toán tập trung nâng cao chất lượng kiến nghị kiểm toán bằng cách phân loại rõ ràng các kiến nghị xử lý tài chính, chỉ rõ đối tượng và hình thức xử lý trách nhiệm tổ chức, cá nhân, đồng thời viện dẫn đầy đủ, chính xác các văn bản quy phạm pháp luật làm cơ sở pháp lý. Việc thu thập đầy đủ bằng chứng kiểm toán thích hợp cũng là yếu tố then chốt để đảm bảo tính khả thi và thuyết phục của các kiến nghị. Thứ hai, cần tăng cường năng lực cho các đơn vị tham mưu như Vụ Tổng hợp, Vụ Chế độ và Kiểm soát chất lượng kiểm toán, Vụ Pháp chế và Thanh tra KTNN thông qua việc kiện toàn tổ chức, bố trí đội ngũ công chức có trình độ chuyên môn cao, am hiểu pháp luật và ý thức kỷ luật tốt, đủ sức đảm đương nhiệm vụ thẩm định dự thảo báo cáo kiểm toán và kiểm soát chất lượng trong toàn ngành. Thứ ba, việc giáo dục, bồi dưỡng kiến thức pháp luật cho đội ngũ kiểm toán viên cần được chú trọng hơn nữa. Đề xuất xây dựng chuyên đề “Cập nhật và áp dụng pháp luật trong hoạt động kiểm toán” trong chương trình đào tạo, kết hợp giữa lý thuyết và các tình huống thực tiễn điển hình, sẽ giúp kiểm toán viên nâng cao kỹ năng phân tích, đánh giá tính hợp pháp, hợp lý của các văn bản quản lý nhà nước. Cuối cùng, KTNN cần ban hành các quy định hướng dẫn chi tiết về xử lý trách nhiệm tập thể, cá nhân liên quan đến sai phạm, đồng thời xây dựng bộ tiêu chí nhận diện các sai phạm đủ điều kiện chuyển cơ quan điều tra, xác định rõ thẩm quyền, trình tự, thủ tục và hồ sơ chuyển giao, nhằm đảm bảo tính minh bạch và khả thi của các kiến nghị kiểm toán, đặc biệt trong các dự án trọng điểm. Tăng cường theo dõi, kiểm tra việc thực hiện kiến nghị kiểm toán Theo dõi và kiểm tra việc thực hiện các kiến nghị kiểm toán là một khâu quan trọng nhằm đảm bảo các kết luận và kiến nghị của KTNN không chỉ dừng lại ở văn bản mà thực sự đi vào thực tiễn, góp phần nâng cao hiệu lực và hiệu quả hoạt động kiểm toán. Đặc biệt, đối với các kiến nghị liên quan đến hoàn thiện cơ chế, chính sách và pháp luật – một lĩnh vực có tác động sâu rộng đến quản lý nhà nước – KTNN cần tăng cường các biện pháp giám sát để đảm bảo tính tuân thủ từ phía các bộ, ngành, địa phương và đơn vị được kiểm toán. Hiện nay, việc thực hiện các kiến nghị kiểm toán đôi khi còn gặp phải tình trạng chậm trễ, thiếu đồng bộ hoặc không đầy đủ, đòi hỏi KTNN phải có những giải pháp cụ thể để khắc phục. KTNN có thể áp dụng nhiều hình thức theo dõi, kiểm tra linh hoạt như yêu cầu các đơn vị được kiểm toán báo cáo bằng văn bản về tình hình thực hiện kiến nghị, trong đó cần nêu rõ lý do không tiếp thu (nếu có) để KTNN điều chỉnh hoặc rút kinh nghiệm cho các kiến nghị sau này. Bên cạnh đó, việc tổ chức kiểm tra thực tế tại các đơn vị được kiểm toán là cần thiết để làm rõ nguyên nhân không thực hiện kiến nghị, từ đó đưa ra biện pháp xử lý hoặc điều chỉnh phù hợp với thực tiễn. Để triển khai hiệu quả, KTNN nên thành lập một bộ phận chuyên trách, có nhiệm vụ theo dõi, đôn đốc, kiểm tra và tổng hợp kết quả thực hiện kiến nghị kiểm toán trên toàn hệ thống. Bộ phận này cần hoạt động liên tục, phối hợp chặt chẽ với các đơn vị liên quan để đảm bảo tính hệ thống và kịp thời trong công tác giám sát. Ngoài ra, KTNN có thể tham gia các đoàn giám sát của Quốc hội, Ủy ban Thường vụ Quốc hội hoặc các Ủy ban của Quốc hội để kiểm tra việc thực hiện các kiến nghị liên quan đến các dự án quan trọng quốc gia và ngành GTVT, qua đó tận dụng sức mạnh của hệ thống giám sát nhà nước để tăng cường hiệu lực thực thi. Việc theo dõi, kiểm tra không chỉ giúp KTNN đánh giá được mức độ tuân thủ mà còn là cơ sở để hoàn thiện các kiến nghị trong tương lai, đảm bảo tính thực tiễn và khả thi, đặc biệt trong bối cảnh các dự án trọng điểm thường có quy mô lớn và tính phức tạp cao. Thực hiện nghiêm các quy định pháp luật và tăng cường xử phạt vi phạm Việc thực hiện nghiêm túc các nghị quyết của Quốc hội, chỉ đạo của Chính phủ và tăng cường xử phạt vi phạm hành chính là những giải pháp mang tính đột phá để củng cố hiệu lực của các kiến nghị kiểm toán. Những năm gần đây, Quốc hội đã liên tục nhấn mạnh vai trò của KTNN trong các nghị quyết phê duyệt quyết toán ngân sách nhà nước. Chẳng hạn, Nghị quyết số 53/2022/QH15 ngày 15/6/2022 giao KTNN đôn đốc các bộ, ngành, địa phương và đơn vị quản lý ngân sách khẩn trương thực hiện các kết luận, kiến nghị kiểm toán, đồng thời yêu cầu công khai danh sách các tổ chức, cá nhân không tuân thủ. Trong khi đó, Chỉ thị số 22/CT-TTg ngày 23/6/2023 của Thủ tướng Chính phủ đã đặt ra yêu cầu cụ thể đối với các bộ, ngành, địa phương trong việc xử lý dứt điểm các kiến nghị còn tồn đọng, với chế tài rõ ràng như tạm dừng cấp kinh phí nếu không thực hiện hoặc không báo cáo theo quy định. Các cơ quan, tổ chức, cá nhân vi phạm còn phải chịu trách nhiệm kiểm điểm, xử lý nghiêm minh, đảm bảo tính răn đe và nâng cao ý thức chấp hành pháp luật. Song song với đó, Pháp lệnh Xử phạt vi phạm hành chính trong lĩnh vực KTNN, có hiệu lực từ ngày 01/5/2023, đã tạo ra một bước tiến lớn trong việc hoàn thiện khung pháp lý cho hoạt động kiểm toán. Pháp lệnh quy định chi tiết 7 nhóm hành vi vi phạm, trong đó hành vi không thực hiện hoặc thực hiện không đầy đủ kết luận, kiến nghị kiểm toán được xác định với các mức phạt cụ thể từ 5 triệu đến 50 triệu đồng đối với cá nhân và tối đa 100 triệu đồng đối với tổ chức. Các biện pháp khắc phục hậu quả như buộc cải chính thông tin sai sự thật hoặc nộp lại lợi bất hợp pháp cũng được áp dụng để tăng tính nghiêm minh. Việc triển khai hiệu quả Pháp lệnh này không chỉ đảm bảo tính tuân thủ pháp luật mà còn nâng cao ý thức trách nhiệm của các đơn vị được kiểm toán, đặc biệt trong các dự án quan trọng quốc gia và ngành GTVT. Để đạt được kết quả tốt nhất, KTNN cần phối hợp chặt chẽ với các cơ quan chức năng trong việc phát hiện, xử lý kịp thời các hành vi vi phạm, đồng thời đẩy mạnh tuyên truyền, phổ biến các quy định của Pháp lệnh nhằm nâng cao nhận thức của các bên liên quan. Những giải pháp này, khi được thực hiện đồng bộ, sẽ góp phần khẳng định vai trò của KTNN trong quản lý tài chính công, tài sản công, đồng thời tăng cường hiệu lực của các kiến nghị kiểm toán, tạo tiền đề cho sự phát triển bền vững của các dự án trọng điểm quốc gia./. Hoàng Ngân