Tại buổi thảo luận tại hội trường, với 56 đại biểu phát biểu và 6 đại biểu tranh luận, các ĐBQH cơ bản thống nhất với Tờ trình, báo cáo thẩm tra dự án Luật và báo cáo giải trình tiếp thu ý kiến tại Tổ của cơ quan soạn thảo. Các đại biểu đánh giá việc tổ chức lấy ý kiến Nhân dân đã được nghiên cứu, tổng hợp, tiếp thu và giải trình nghiêm túc. So với dự thảo luật trình ra trong Kỳ họp thứ 4 thì nội dung của các điều luật trong dự án lần này đã có nhiều điều chỉnh quan trọng. Hàng triệu ý kiến là hàng triệu niềm tin người dân gửi gắm tới Quốc hội, Chính phủ, kỳ vọng Luật Đất đai sau sửa đổi sẽ khắc phục những hạn chế, bất cập trong quản lý đất đai thời gian qua.
Dự án Luật Đất đai (sửa đổi) có phạm vi điều chỉnh rộng, nội dung khó, phức tạp, tác động lớn tới đời sống Nhân dân, các đại biểu đã tâm huyết, trách nhiệm tham gia góp ý vào các quy định nhằm hoàn thiện dự thảo Luật trên tinh thần bám sát các chủ trương của Đảng, đưa đất đai thành nguồn lực phát triển kinh tế - xã hội của đất nước.
Tiếp tục đánh giá để hoàn thiện các phương pháp xác định giá đất
Nhiều ĐBQH quan tâm góp ý về nguyên tắc, phương pháp xác định giá đất, yêu cầu thể chế hoá Nghị quyết số 18-NQ/TW bảo đảm phương pháp định giá đất theo nguyên tắc thị trường và quy định chi tiết nguồn thông tin đầu vào để xác định giá đất theo các phương pháp định giá đất.
Đại biểu Trần Văn Khải (Đoàn Hà Nam) đề nghị, Luật Đất đai sửa đổi lần này phải xóa bỏ bất công từ lợi ích do chênh lệch địa tô, tránh nguồn lực đất đai bị thất thoát; xây dựng chính sách tài chính đất đai, phương thức xác định giá đất bảo đảm hài hòa lợi ích trong khai thác chênh lệch địa tô giữa Nhà nước, nhà đầu tư và người dân. Đại biểu Trần Văn Khải đề nghị cơ quan soạn thảo tiếp tục nghiên cứu, hoàn thiện dự thảo luật về phương pháp xác định giá đất theo nguyên tắc thị trường bảo đảm sự rõ ràng, thể chế đầy đủ, toàn diện theo yêu cầu của Nghị quyết 18-NQ/TW. “Muốn xác định được giá đất tiệm cận giá thị trường thì cần phải có dữ liệu thị trường tin cậy, hệ thống thu thập cơ sở dữ liệu thông tin về giá đất, thị trường đồng bộ. Do đó, đề nghị cơ quan soạn thảo tiếp tục nghiên cứu, xác định quy định rõ các nội dung liên quan đến thông tin đầu vào hơn nữa để xác định giá đất” - Đại biểu Trần Văn Khải nhấn mạnh.
Liên quan đến phương pháp xác định giá đất, đại biểu Trần Văn Khải cho rằng dự thảo Luật quy định càng nhiều phương pháp xác định giá đất thì càng khó áp dụng, nếu áp dụng 4 phương pháp như dự thảo Luật quy định cho cùng một thửa đất sẽ ra 4 kết quả khác nhau. Đại biểu đề nghị cơ quan soạn thảo tiếp tục bổ sung quy định cụ thể hơn tại dự thảo về phương pháp xác định giá đất, nguyên tắc xác định giá đất để Quốc hội thảo luận và cho ý kiến giúp tưởng minh hơn về vấn đề này.
Cùng quan điểm, đại biểu Phan Thị Mỹ Dung (Đoàn Long An) đề nghị cần tiếp tục nghiên cứu, rà soát, bổ sung, làm rõ, minh bạch nguyên tắc thị trường để đảm bảo hài hòa lợi ích của Nhà nước, người sử dụng đất và nhà đầu tư. Thực tiễn trong thời gian qua, việc bồi thường, hỗ trợ cho người có đất bị thu hồi không chỉ ở vấn đề tính tiền bồi thường khi thu hồi đất mà còn ở phương án hỗ trợ tái định cư theo tinh thần Nghị quyết 18-NQ/TW để sau khi thu hồi đất thì người dân có đất bị thu hồi phải có chỗ ở đảm bảo cuộc sống bằng hoặc tốt hơn nơi ở cũ. Việc duy trì một mặt bằng hợp lý các chi phí liên quan đến đất sẽ tạo điều kiện thuận lợi cho doanh nghiệp sản xuất kinh doanh phát triển bền vững, từ đó, tạo việc làm, thu nhập cho người lao động, tạo nguồn thu bền vững cho ngân sách Nhà nước (NSNN).
Chỉ rõ hiện nay việc thực hiện xác định giá đất theo 4 phương pháp là so sánh, trực tiếp, chiết trừ thu nhập và hệ số điều chỉnh giá đất có vướng mắc, khó khăn, lúng túng trong quá trình thực hiện, Đại biểu Phan Thị Mỹ Dung đề nghị tiếp tục đánh giá để quy định cho hoàn thiện.
Góp ý cụ thể về nguyên tắc, phương pháp xác định giá đất, đại biểu Trần Đình Gia (Đoàn Hà Tĩnh) đề nghị việc định giá đất cần phải nghiên cứu, đánh giá lại bài bản và sát thực tế, đảm bảo phục vụ công tác quản lý nhà nước, phát triển kinh tế xã hội và NSNN. Quá trình thực hiện các quy hoạch, các quy định của pháp luật, nguyên tắc quy định trình tự và phương pháp việc thực hiện xác định giá đất còn có nhiều bất cập, vướng mắc, mâu thuẫn và bất hợp lý. Việc định giá đất còn mang tính định tính, không tách bạch được giá đất theo loại đất cùng một loại đất. Điều kiện hạ tầng kinh tế xã hội như nhau lại có thể có giá khác nhau.
Từ thực tế trên, đại biểu Trần Đình Gia đề nghị cần bổ sung sửa đổi nguyên tắc giá đất theo các tiêu chí. Đại biểu cho rằng cần phải phân loại đất đai thành 2 loại trong quá trình định giá đất đai với quyền sử dụng đất là hàng hóa và đất đai với quyền sử dụng đất là tư liệu sản xuất.
Theo đó, đối với đất đai quyền sử dụng đất là hàng hóa thì cần phải tính toán theo cơ chế thị trường với các phương pháp phù hợp. Đối với đất đai là tư liệu sản xuất thì cần phải tính toán theo khung giá đất để đảm bảo ổn định công bằng, thu hút đầu tư, khuyến khích sản xuất không định giá đất theo quy mô diện tích, nội dung dự án đầu tư…
Bảo đảm tính thật cần thiết và không vì mục tiêu lợi nhuận trong việc thu hồi đất
Theo đại biểu Mai Thị Phương Hoa (Đoàn Nam Định), việc thu hồi đất để phát triển kinh tế - xã hội, vì lợi ích quốc gia công cộng được dự thảo Luật lần thay đổi khi mở rộng hơn các trường hợp thu hồi đất theo 3 nhóm: Thu hồi đất để xây dựng công trình công cộng; thu hồi đất để xây dựng trụ sở cơ quan Nhà nước, công trình sự nghiệp; thu hồi đất để phát triển kinh tế xã hội, vì lợi ích quốc gia công cộng.
Đại biểu Mai Thị Phương Hoa- Đoàn ĐBQH tỉnh Nam Định
Tuy nhiên, Đại biểu cho rằng, quy định tại điềm e, g khoản 3 Điều 79 về thu hồi đất để phát triển kinh tế - xã hội vì lợi ích quốc gia, công cộng dẫn chiếu sang Luật Đấu thầu là chưa rõ ràng. Theo Đại biểu, đấu giá quyền sử dụng đất hay đấu thầu chọn nhà đầu tư chỉ là cách thức giao đất, cho thuê đất, không phải là tiêu chí xác định trường hợp thu hồi đất. Hơn nữa, việc Nhà nước thu hồi đất để đấu giá quyền sử dụng đất bao gồm cả dự án nhà ở thương mại, trường hợp này rất khó để xác định có nằm trong trường hợp thu hồi đất để phát triển kinh tế xã hội, vì lợi ích quốc gia công cộng hay không?
Đại biểu đề nghị cơ quan soạn thảo cân nhắc các trường hợp cụ thể, hạn chế tối đa việc nhà nước thu hồi đất để phát triển kinh tế xã hội, vì lợi ích quốc gia công cộng, nhất là khi có yếu tố thương mại chi phối hoặc đan xen.
Đại biểu Nguyễn Hữu Thông (Đoàn Bình Thuận) đề nghị tại Điều 3 cần bổ sung giải thích về thuật ngữ “dự án phát triển kinh tế - xã hội vì lợi ích quốc gia, công cộng”.
Theo đại biểu, pháp luật hiện hành chưa có quy định, giải thích tường minh khái niệm này, chưa xây dựng hệ tiêu chí cụ thể để xác định thế nào là dự án phát triển kinh tế - xã hội vì lợi ích quốc gia, công cộng. “Điều này vừa gây lúng túng, khó khăn cho các cơ quan thực thi trong việc áp dụng pháp luật về thu hồi đất, vừa tạo kẽ hở để thu hồi đất không đúng quy định, thu hồi đất, kém hiệu quả gây thiệt hại đến quyền và lợi ích hợp pháp của người sử dụng đất” - đại biểu Nguyễn Hữu Thông nêu ý kiến.
Theo ĐBQH Nguyễn Hữu Thông, dự án phát triển kinh tế - xã hội vì lợi ích quốc gia, công cộng phải đáp ứng 3 tiêu chí cụ thể: Mang lại lợi ích chung cho nhân dân của một xã, của một huyện, của một tỉnh hoặc của một vùng; do NSNN đầu tư thực hiện hoặc được đầu tư theo phương thức công – tư; mục đích thực hiện dự án nhằm mục đích công cộng.
Ghi nhận dự thảo Luật lần này thể chế hóa nhiều nội dung của Nghị quyết 18-NQ/TW, đại biểu Lê Hữu Trí (Đoàn Khánh Hòa) cho rằng mặc dù dự thảo Luật đã cố gắng xác định cụ thể danh mục các dự án mà Nhà nước thu hồi đất để phát triển kinh tế - xã hội, vì lợi ích quốc gia công cộng, vì mục đích quốc phòng, an ninh. Tuy nhiên, dự thảo Luật cũng không thể liệt kê hết các dự án sẽ phát sinh trong tương lai. Vì vậy, dự thảo Luật cần thiết kế một chế định khác để xử lý trong trường hợp thực tế phát sinh loại dự án cần thiết để phát triển kinh tế - xã hội, vì lợi ích quốc gia công cộng nhưng không có trong danh mục dự án đã được ghi trong Luật.
Đại biểu Lê Hữu Trí cho biết thêm, khi Luật Đất đai năm 2013 chưa được quy định rõ, dẫn đến nhiều trường hợp lạm dụng việc Nhà nước thu hồi đất để phát triển kinh tế - xã hội để thu hồi đất của người sử dụng đất, nhưng thực chất dự án không hoàn toàn để phát triển kinh tế - xã hội, vì lợi ích quốc gia công cộng mà vì mục tiêu lợi nhuận của nhà đầu tư, doanh nghiệp. Điều này gây bức xúc cho người sử dụng đất và làm phát sinh nhiều vụ khiếu kiện kéo dài, phức tạp. Vì vậy, dự thảo Luật cần quy định rõ đối với các dự án Nhà nước thu hồi đất để phát triển kinh tế - xã hội phải vì lợi ích quốc gia công cộng hoặc vì mục đích quốc phòng an ninh nhưng phải bảo đảm tính thật cần thiết và không vì mục tiêu lợi nhuận.
Đại biểu Lê Hữu Trí cũng lưu ý đối với các dự án vừa có mục tiêu phát triển kinh tế - xã hội, vì lợi ích quốc gia công cộng nhưng cũng có mục tiêu lợi nhuận của nhà đầu tư thì cần phân định rõ trường hợp nào thì được Nhà nước thu hồi đất và trường hợp nào thì nhà đầu tư tự thỏa thuận với người sử dụng đất. Trong trường hợp nhà đầu tư tự thỏa thuận với người sử dụng đất thì cũng cần quy định tỷ lệ diện tích đất còn lại của dự án mà nhà đầu tư không thể thỏa thuận được với người sử dụng đất. Đồng thời cần có chế định điều chỉnh chênh lệch địa tô cho người sử dụng đất để bảo đảm tính công bằng về mặt lợi ích của Nhà nước, nhà đầu tư và người bị thu hồi đất.
Đại biểu Lê Hữu Trí cũng đề nghị cần quy định cụ thể, rõ ràng hơn về thẩm quyền, mục đích phạm vi thu hồi đất, điều kiện, tiêu chí cụ thể của việc Nhà nước thu hồi đất để phát triển kinh tế - xã hội vì lợi ích quốc gia, công cộng, cũng như cơ chế tự thỏa thuận giữa doanh nghiệp và người sử dụng đất trong chuyển nhượng quyền sử dụng đất để thực hiện các dự án xây dựng các khu đô thị, nhà ở thương mại theo đúng tinh thần Nghị quyết số 18-NQ/TW.
Phát biểu tranh luận với ý kiến của nhiều đại biểu cho rằng phải tránh tình trạng dự án tư nhân đầu tư lợi dụng danh nghĩa là dự án phát triển kinh tế - xã hội và phải để cho người dân và doanh nghiệp tự thỏa thuận, đại biểu Hoàng Văn Cường (Đoàn Hà Nội) không đồng tình với quan điểm nêu trên và cho rằng, không phải cứ dự án tư nhân đầu tư là vì là dự án phát triển kinh tế - xã hội vì lợi ích quốc gia, công cộng. “Chúng ta biết rằng đất đai là do Nhà nước quy hoạch nhằm mục tiêu phát triển kinh tế - xã hội, vì lợi ích quốc gia, lợi ích công cộng chứ không phải vì lợi ích cá nhân. Như vậy bất kể dự án nào thực hiện quy hoạch đất đai của Nhà nước đều là dự án thực hiện phát triển kinh tế - xã hội vì lợi ích quốc gia, công cộng. Và bất kể dự án nào mà Nhà nước đã phê duyệt thì đủ điều kiện là dự án phát triển kinh tế - xã hội vì lợi ích quốc gia, công cộng và có thể được thu hồi” - đại biểu phân tích thêm.
Đại biểu Hoàng văn Cường - Đoàn ĐBQH Tp.Hà Nội phát biểu tranh luận
Đại biểu Hoàng Văn Cường nêu rõ, nếu như Nhà nước thu hồi và cho người dân tham gia vào quá trình xây dựng phương án bồi thường tái định cư để tạo được sự đồng thuận của người dân thì chúng ta sẽ đạt được các hiệu quả về kinh tế - xã hội tốt hơn và đáp ứng được đầy đủ nhu cầu của Nghị quyết 18. Ngược lại, nếu cứ để cho người dân, doanh nghiệp tự thỏa thuận thì nảy sinh rất nhiều yêu cầu, ví dụ như yêu cầu đảm bảo hài hòa lợi ích là không được thực hiện hoặc yêu cầu về tái định cư phải đảm bảo ổn định tốt hơn cũng không được thực hiện.
Chính vì vậy, đại biểu Hoàng Văn Cường cho rằng, việc Nhà nước thu hồi và có phương án tái định cư tốt sẽ đảm bảo tốt hơn là phương án để tự thỏa thuận. Theo đại biểu có 3 phương án để tự thoả thuận: Một là, quan hệ mua bán, chuyển nhượng đất đai không cần Nhà nước phê duyệt dự án; hai là, các dự án người dân đóng góp đất để đóng góp cổ phần cùng kinh doanh; ba là, những dự án tái điều chỉnh, phân loại khu dân cư hoặc là tái thiết đô thị.
Nghiêm túc tiếp thu ý kiến để hoàn thiện Dự thảo Luật
Thay mặt cơ quan soạn thảo, Bộ trưởng Bộ Tài nguyên và Môi trường Đặng Quốc Khánh gửi lời cảm ơn tới toàn thể Nhân dân cả nước thời gian qua đã rất quan tâm tham gia góp ý cho Luật Đất đai (sửa đổi); cảm ơn UBTVQH đã chỉ đạo và cho ý kiến kết luận, các đại biểu Quốc hội cho ý kiến trách nhiệm, sát đúng với tình hình thực tiễn cũng như định hướng lâu dài trong việc sửa đổi Luật Đất đai.
Bộ trưởng Bộ Tài nguyên và Môi trường Đặng Quốc Khánh nêu rõ, cơ quan soạn thảo đã cố gắng phát huy quyền làm chủ, huy động trí tuệ, tâm huyết, thực hiện ý chí, nguyện vọng của Nhân dân để hoàn thiện dự thảo Luật bảo đảm phù hợp với chủ trương, đường lối của Đảng, bám sát định hướng của Nghị quyết số 18-NQ/TW và đảm bảo tính đồng bộ, thống nhất, khả thi của hệ thống pháp luật, đáp ứng được yêu cầu phát triển của đất nước trong giai đoạn mới.
Quá trình lấy ý kiến của Nhân dân, cơ quan soạn thảo đã tổng hợp, nghiên cứu, tiếp thu, chỉnh lý giải trình được UBTVQH và các đại biểu Quốc hội đánh giá là có bước tiến rất quan trọng về chất lượng của dự thảo Luật. Dự thảo Luật trình Quốc hội tại Kỳ họp thứ 5 gồm 16 chương, 263 điều.
Để đảm bảo tính thống nhất và tránh chồng chéo giữa dự thảo Luật Đất đai sửa đổi với các dự thảo Luật khác, xác định nguyên tắc đối với các luật được ban hành trước ngày Luật Đất đai có hiệu lực thi hành thì sẽ rà soát luật nào có quy định mâu thuẫn, xung đột thì quy định cụ thể về nội dung sửa đổi, bổ sung, bãi bỏ ngay tại dự thảo Luật, bảo đảm có hiệu lực đồng bộ và bảo đảm tính khả thi. Đối với các Luật đã có trong chương trình xây dựng pháp luật như Luật Giá, Luật Nhà ở, Luật Kinh doanh Bất động sản, Luật Công chứng, Luật Đấu thầu … sẽ được rà soát, thống nhất quy định với Luật Đất đai.
Bộ trưởng Bộ Tài nguyên và Môi trường Đặng Quốc Khánh giải trình, làm rõ một số vấn đề đại biểu Quốc hội nêu
Cũng theo Bộ trưởng Đặng Quốc Khánh, tất cả các ý kiến của các Đại biểu tại phiên thảo luận hôm nay và tại Tổ, cơ quan soạn thảo sẽ cố gắng tổng hợp tiếp thu tối đa, hiệu quả nhất.
Giải trình về các vấn đề đại biểu nêu, Bộ trưởng cho biết, ban soạn thảo sẽ rà soát, nghiên cứu quy định về tài chính đất đai, giá đất, đánh giá đầy đủ tác động về chi phí đất đai – chi phí đầu vào quan trọng của nền kinh tế để đảm bảo phù hợp từng đối tượng, loại hình sử dụng đất để khơi dậy tiềm năng, phát huy cao nhất giá trị nguồn lực đất đai, đảm bảo hài hòa lợi ích của Nhà nước, người sử dụng đất và nhà đầu tư. “Đảm bảo đất đai là nguồn lực cho sự phát triển kinh tế - xã hội của đất nước” - Bộ trưởng nhấn mạnh.
Về bảng giá đất, Bộ trưởng cho rằng, sau khi Luật Đất đai có hiệu lực, sẽ xây dựng bảng giá đất hàng năm lần đầu tiên và đang dự kiến sẽ xong trước ngày 31/12/2025. Bảng giá đất này dùng các phương pháp “sát, đúng” do địa phương thực hiện trình Hội đồng Nhân dân thông qua, hàng năm sẽ cập nhật các biến động vào bảng giá.
Về phương pháp định giá đất, định giá đất cụ thể, Bộ trưởng cho biết, Dự thảo Luật đưa ra 4 phương pháp định giá đất để áp dụng với các trường hợp trên thực tiễn. Về giá đất cụ thể, tùy trường hợp, UBND cấp tỉnh sẽ quyết định sử dụng phương pháp nào để đảm bảo sát thị trường, công bằng, chống tiêu cực …
Điểm lại một số nội dung khác mà các đại biểu đã nêu như đấu giá, đấu thầu, thu hồi đất, giao đất, cho thuê đất, bồi thường hộ trợ, tái định cư… Bộ trưởng Bộ Tài nguyên và Môi trường Đặng Quốc Khánh cho biết sẽ nghiên cứu tiếp thu, tổng hợp đầy đủ. Bộ trưởng cũng cho biết, gắn với Luật Đất đai thì hiện nay cơ quan soạn thảo đang dự thảo cơ bản xong Nghị định, tiếp theo là Thông tư để khi Quốc hội bấm nút thông qua thì Nghị định và Thông tư cũng sẽ tiến hành ban hành, như vậy có sự đồng bộ để chúng ta triển khai Luật Đất đai ngay khi Luật Đất đai (sửa đổi) có hiệu lực.
Phát biểu kết luận nội dung thảo luận về dự thảo Luật Đất đai (sửa đổi), Phó Chủ tịch Quốc hội Nguyễn Đức Hải cho biết, Quốc hội ghi nhận, biểu dương và trân trọng cảm ơn mọi tầng lớp Nhân dân trong và ngoài nước, các chuyên gia, các nhà khoa học đã quan tâm trách nhiệm đầu tư thời gian, công sức góp nhiều ý kiến quan trọng cho dự án Luật Đất đai; đồng thời mong muốn Nhân dân, các chuyên gia, các nhà khoa học tiếp tục tham gia ý kiến để hoàn thiện dự án luật đảm bảo chất lượng, khả thi của luật khi có hiệu lực thi hành.
Các ý kiến phát biểu trong phiên thảo luận nhất trí với nhiều nội dung đã được tiếp thu, chỉnh lý; đồng thời cũng đóng góp thêm nhiều ý kiến tâm huyết trách nhiệm để hoàn thiện dự án Luật như: Tiếp tục rà soát thể chế hóa đầy đủ các quan điểm chủ trương của Đảng về quản lý, sử dụng đất, nhất là 8 nhóm vấn đề trọng tâm đặt ra theo Nghị quyết số 18.
Phó Chủ tịch Quốc hội cho biết UBTVQH sẽ chỉ đạo cơ quan soạn thảo, cơ quan thẩm tra và các cơ quan liên quan nghiên cứu tiếp thu đầy đủ, hoàn thiện, trình Quốc hội tại Kỳ họp thứ 6, khóa XV./.
Phương Ngọc