Đánh giá chéo
Đánh giá chéo là cuộc đánh giá đối với một SAI do một hay nhiều SAI đối tác thực hiện nhằm chắc chắn rằng SAI được đánh giá tuân thủ chuẩn mực nghề nghiệp áp dụng, luật và các quy định hiện hành của quốc gia về công tác kiểm toán (ISSAI 5600 – Hướng dẫn đánh giá chéo). Mặc dù tháng 11/2010, INTOSAI mới phê duyệt và ban hành ISSAI 5600, nhưng các SAI trong cộng đồng INTOSAI đã áp dụng phương pháp này từ hơn 10 năm trước đó (năm 1999). Ủy ban tăng cường năng lực của INTOSAI (CBC) đã thành lập một tiểu ban chuyên theo dõi, hướng dẫn việc thực hiện đánh giá chéo trong cộng đồng INTOSAI – Tiểu ban về đánh giá chéo.
Tình hình thực hiện đánh giá chéo
Kết quả khảo sát tình hình thực hiện đánh giá chéo do CBC tiến hành từ tháng 01-4/2015 đối với toàn bộ 191 SAI thành viên INTOSAI cho thấy 72 SAI (37,7) đã tham gia trả lời câu hỏi khảo sát và từ năm 1999 đến tháng 4/2015 toàn cộng đồng INTOSAI đã thực hiện 85 cuộc đánh giá chéo. Trong đó, tài liệu liên quan đến 68 cuộc đánh giá chéo như báo cáo kết quả, biên bản ghi nhớ, kế hoạch thực hiện, thông cáo báo chí... đã được công khai trên website của CBC (http://www.intosaicbc.org).
Trong 16 năm qua, trung bình mỗi năm có 5,3 cuộc đánh giá chéo, 49 SAI đã tham gia với cương vị SAI đánh giá (chiếm 25 thành viên INTOSAI), mỗi đoàn đánh giá có 5,7 thành viên đến từ 3,5 SAI khác nhau, làm việc tại SAI được đánh giá 14,2 ngày và có 10,8 cán bộ thuộc SAI được đánh giá làm việc trực tiếp với đoàn.
Nội dung và phạm vi đánh giá chéo khá đa dạng, tùy theo mục tiêu của từng cuộc. Trong đó, nội dung thường là về công tác quản lý điều hành và cơ cấu tổ chức (để thực hiện các chức năng kiểm toán, hành chính, quản lý...), khuôn khổ pháp lý, phương pháp kiểm toán, chuẩn mực và cẩm nang kiểm toán, lập kế hoạch và kiểm soát chất lượng, các loại hình và lĩnh vực kiểm toán mới, sử dụng phát hiện kiểm toán, đào tạo và phát triển kiểm toán viên, kiểm toán hoạt động, đánh giá tuân thủ ISSAI và các thông lệ tốt nhất, hệ thống đảm bảo chất lượng, lập kế hoạch chiến lược và kế hoạch hoạt động, quản lý chất lượng,... Số lượng các kiến nghị đánh giá chéo cũng rất đa dạng từ vài kiến nghị đến vài chục kiến nghị tùy thuộc vào nội dung và mức độ đánh giá chéo.
Mặc dù, ISSAI 5600 là tài liệu chính để xây dựng biên bản ghi nhớ, lập kế hoạch, lựa chọn nội dung... đánh giá chéo, các SAI cũng sử dụng chuẩn mực kiểm toán quốc gia, Khung đo lường hoạt động của SAI (SAI PMF), Sổ tay về đảm bảo chất lượng và các ISSAI khác,... khi thiết kế và thực hiện đánh giá chéo. Tuy nhiên, việc kiểm tra kết quả thực hiện kiến nghị đánh giá chéo lại rất ít được triển khai, mặc dù trong ISSAI 5600 có hướng dẫn nội dung này.
Từ năm 1999 đến nay, SAI được đánh giá chéo nhiều nhất là SAI Hoa Kỳ (GAO) với 04 lần (theo quy định của chuẩn mực kiểm toán Hoa Kỳ, GAO phải được đánh giá chéo 03 năm một lần), 05 SAI được đánh giá 03 lần , 11 SAI được đánh giá 02 lần và 43 SAI được đánh giá 01 lần. Cũng trong thời gian này, SAI Thụy Điển thực hiện đánh giá nhiều nhất với 22 cuộc, SAI Hà Lan 21 cuộc, SAI Na-uy 20 cuộc, SAI Anh 16 cuộc, SAI Đan Mạch 11 cuộc, Tòa thẩm kế châu Âu 9 cuộc, SAI Đức và Canada 8 cuộc, SAI Pháp 7 cuộc...
Kết luận
Từ kết quả khảo sát, Tiểu ban về đánh giá chéo của CBC kết luận như sau:
Thứ nhất, mặc dù quy trình đánh giá chéo thường yêu cầu rất cao nhưng tất cả các SAI đã tham gia đều thể hiện ý định sẽ tiếp tục áp dụng trong tương lai. Các SAI này coi đánh giá chéo là cơ hội để khẳng định những việc tốt đã làm được, đồng thời phát hiện những bất cập trong hoạt động của SAI được đánh giá; cứu cánh là giúp triển khai được các biện pháp hoàn thiện thường xuyên đối với tổ chức và hoạt động của SAI.
Thứ hai, đánh giá chéo đưa lại lợi ích cho tất cả các SAI tham gia qua trao đổi thông tin và kinh nghiệm. Đây tiếp tục là công cụ có giá trị, tạo cơ sở để các SAI thành viên INTOSAI triển khai các nỗ lực tăng cường năng lực, chia sẻ kiến thức và giúp xây dựng SAI trở thành tổ chức hiện đại phù hợp với bốn mục tiêu chiến lược của INTOSAI trong Kế hoạch chiến lược 2011-2016.
Thứ ba, Ban lãnh đạo INTOSAI nói chung và CBC nói riêng đều coi đánh giá chéo là công cụ tăng cường năng lực có giá trị. Số lượng cuộc đánh giá chéo trong cộng đồng INTOSAI đã tăng mạnh, nhất là trong 04 năm gần đây (sau khi có ISSAI 5600) số cuộc đánh giá chéo hàng năm đều cao hơn số cuộc đánh giá chéo bình quân trong các năm trước đó (năm 2012: 16 cuộc, 2013: 8 cuộc, 2014: 15 cuộc, 2015: 7 cuộc – đến ngày 01/4/2015).
Tuy nhiên, cuộc khảo sát cũng cho thấy hiện tồn tại sự mất cân đối khá lớn trong triển khai đánh giá chéo. Ví dụ: năm 2014 riêng 04 SAI (Thụy Điển, Hà Lan, Na-uy, Anh) đã đánh giá 39 số cuộc. Như vậy, cộng đồng INTOSAI cần nỗ lực hơn để tăng số lượng SAI đánh giá – vai trò đòi hỏi rất cao trong mọi cuộc đánh giá chéo; số lượng SAI được đánh giá cũng chênh lệch khá lớn giữa các khu vực, cụ thể, trong 16 năm qua có 34 cuộc tại EUROSAI, 14 cuộc tại AFROSAI, 13 cuộc tại OLACEF, 09 cuộc tại ASOSAI, 05 cuộc tại PASAI, 02 cuộc tại ARABOSAI và 01 cuộc tại CAROSAI.
Ngoài ra, cuộc khảo sát cũng cho thấy, tình trạng các SAI không có website riêng vẫn khá nhiều, với 38 SAI, chiếm 20 tổng số thành viên INTOSAI./.
Tài liệu tham khảo:
- www.intosai.org;
- www.intosaicbc.org/library;
- CBC Subcommittee for Peer Reviews, Peer review survey 2015 – Results and assessment, May 2015.
Nguyễn Việt Hùng tổng hợp