(kiemtoannn.gov.vn) - Quản lý nói chung và quản lý tài chính nói riêng là một hoạt động gắn liền với sự ra đời và phát triển của một tổ chức. Trong các hoạt động đó, chức năng kiểm tra, kiểm soát luôn giữ vai trò quan trọng và được thực hiện bằng hai hình thức “Nội kiểm” và “Ngoại kiểm”. Trong các hoạt động “Ngoại kiểm” thì hoạt động kiểm toán của Kiểm toán Nhà nước (KTNN) có vai trò quan trọng bởi tính chuyên nghiệp của nó. Trên thực tế, sau 4 lần kiểm toán công tác quản lý, sử dụng ngân sách đảm bảo (NSĐB) của Quân chủng ngày càng có nền nếp.
Quân chủng Phòng không - Không quân (PK-KQ) với 33 đầu mối trực thuộc, đóng quân trên địa bàn 51 tỉnh, thành phố trực thuộc trung ương. Các đơn vị được giao quản lý một khối lượng lớn vũ khí, trang bị kỹ thuật (VK,TBKT), vật tư, tài sản và kinh phí để thực hiện nhiệm vụ bảo đảm an ninh vùng trời của Tổ quốc. Việc quản lý sử dụng có hiệu quả các nguồn lực nhằm hoàn thành nhiệm vụ được giao là trách nhiệm của cấp uỷ Đảng, của người chỉ huy và toàn thể cán bộ, chiến sĩ trong Quân chủng. Để hoàn thành trách nhiệm đó, bên cạnh sự cố gắng của bản thân đơn vị thì hoạt động của KTNN có vai trò quan trọng. Quân chủng PK-KQ được KTNN kiểm toán bốn lần. Sau mỗi cuộc kiểm toán, ngoài việc xác minh tính đúng đắn của số liệu trong báo cáo tài chính, KTNN đã chỉ ra những tồn tại, sai sót đồng thời đưa ra những kiến nghị nhằm thúc đẩy công tác quản lý tài chính của Quân chủng đặc biệt là quản lý NSĐB kỹ thuật đi vào nền nếp hơn góp phần nâng cao chất lượng và hiệu quả sử dụng ngân sách. Điều đó được biểu hiện ở các nội dung sau:
Một là, Hoạt động kiểm toán của KTNN góp phần nâng cao nhận thức, ý thức chấp hành pháp luật, nâng cao kiến thức về quản lý kinh tế, tài chính nói chung và quản lý NSĐB nói riêng của cán bộ, chiến sỹ trong toàn Quân chủng
Trước năm 2000, nhiều người trong Quân chủng còn xa lạ với cụm từ “Kiểm toán Nhà nước” và thực sự chưa hiểu rõ chức năng, nhiệm vụ của Kiểm toán nhà nước. Bởi lẽ, các hoạt động kiểm tra tài chính đối với Quân chủng trước đây chủ yếu do các cơ quan trong Bộ Quốc phòng tiến hành, nay do cơ quan KTNN tiến hành, do đó các đơn vị được kiểm toán không tránh khỏi tâm lý e ngại. Tuy nhiên, qua thực tế kiểm toán, đến nay các đơn vị đã hiểu biết hơn về hoạt động kiểm toán, đó là một quy định bắt buộc đối với đơn vị có sử dụng ngân sách của nhà nước và là một hoạt động thường kỳ. Đối với người chỉ huy đơn vị, hoạt động kiểm toán có tác dụng để kiểm chứng những quyết định về quản lý, sử dụng ngân sách, tài sản mà mình đưa ra có phù hợp với quy định của Nhà nước hay không. Đối với những người thực thi quyết định thì xem xét việc mình làm đã tuân thủ đúng quy định chưa. Hoạt động kiểm được tiến hành trên nguyên tắc bình đẳng giữa KTNN và đơn vị được kiểm toán trong việc tuân thủ pháp luật, hai bên có thể tranh luận để đi đến thống nhất về các nhận xét, đánh giá, kết luận của kiểm toán. Quá trình tranh luận cũng là dịp để những người có trách nhiệm được bồi dưỡng, nâng cao hiểu biết về kiến thức quản lý.
Thứ hai, Hoạt động kiểm toán của KTNN góp phần nâng cao chất lượng công tác lập, phân bổ NSĐB kỹ thuật
Quân chủng có khối lượng VK, TBKT lớn, nhiều chủng loại, phần lớn đã qua sử dụng, nhiều loại đã cũ, xuống cấp, nên hàng năm đòi hỏi phải có số lượng ngân sách lớn để bảo đảm duy trì hoạt động, trong khi ngân sách trên cấp có hạn. Nhận rõ đặc điểm này, ngay từ khâu lập và phân bổ NSĐB Quân chủng rất chú trọng đến thứ tự ưu tiên để cân đối ngân sách. Cơ quan kỹ thuật thường xuyên nắm bắt tình trạng VK,TBKT, cơ quan tham mưu cung cấp nhu cầu sử dụng VK-TBKT của Quân chủng. Trên cơ sở thực trạng và nhu cầu về VK, TBKT, các cơ quan đã phối hợp chặt chẽ để xây dựng dự toán NSĐB, báo cáo về Bộ Quốc phòng đúng biểu mẫu và thời gian quy định. Dự toán ngân sách được lập trên cơ sở các định mức, tiêu chuẩn hiện hành, theo thứ tự ưu tiên: Bảo đảm sẵn sàng chiến đấu, huấn luyện, đào tạo tại trường, diễn tập, bảo đảm kỹ thuật, mua sắm trang bị, đặt hàng sản xuất, chủ động cân đối ngân sách, có dự phòng trượt giá và xử lý những nhiệm vụ quan trọng, cấp bách phát sinh.
Trong phân bổ NSĐB, Quân chủng xác định: Những nội dung chi cho bảo quản thường xuyên thì căn cứ vào số lượng VK-TBKT để phân cấp 100 cho đơn vị sử dung. Những nội dung chi cho sửa chữa thì tuỳ theo mức độ phức tạp để xác định, nếu sửa chữa đơn giản mà đơn vị tự làm được thì phân cấp cho đơn vị làm, Quân chủng là người kiểm tra và chỉ đạo kỹ thuật. Những sửa chữa đòi hỏi phải đưa VK-TBKT đến xưởng thì phân cấp cho các nhà máy thực hiện. Do vậy, quá trình phân cấp NSĐB luôn xác định đúng nội dung, đúng địa chỉ đảm bảo cho các đơn vị có đủ nhu cầu tối thiểu về VK-TBKT để duy trì hoạt động. Việc phân bổ và giao dự toán theo đúng quy định cả về tổng mức và chi tiết, phân cấp tối đa cho đơn vị ngay từ đầu năm. Cơ quan nghiệp vụ cấp trên chỉ tập trung mua sắm một số loại trang thiết bị vật tư lớn, có tính đặc chủng; số còn lại thì quy định tiêu chuẩn, chất lượng, quy cách để các đơn vị có thể tự mua.
Tuy nhiên, qua hoạt động kiểm toán của KTNN đã phát hiện một số yếu kém, hạn chế như: Tỷ lệ phân cấp một số mục chi đạt thấp; trong năm bổ sung ngân sách nhiều lần, có khoản bổ sung sai thẩm quyền; một số thông báo bổ sung ngân sách cho đơn vị chưa ghi rõ nội dung chi và khối lượng công việc, hoặc có ghi nhưng còn chung chung, thiếu cụ thể; một số khoản phân cấp chưa có định mức. Những tồn này đã được Tư lệnh Quân chủng chỉ thị cho các ngành khắc phục ngay sau kiểm toán. Nhờ vậy, quy trình lập và phân bổ ngân sách đã được quy định rõ ràng, cụ thể, giúp cho các cơ quan đơn vị hiểu được trách nhiệm của mình trong từng công việc và thời gian phải hoàn thành. Quân chủng đã ban hành nhiều định mức sử dụng vật tư, nhân công trong bảo quản sửa chữa VK, TBKT, đặc biệt là các định mức sử dụng trong nhà máy, tạo điều kiện thuận lợi cho công tác lập và phân bổ NSĐB sát đúng với số lượng VK, TBKT ra vào xưởng.
Thứ ba, Hoạt động kiểm toán của KTNN góp phần nâng cao chất lượng công tác kiểm soát chi NSĐB kỹ thuật
Cùng với việc nâng cao chất lượng lập dự toán và phân bổ ngân sách, Quân chủng cũng đã có nhiều biện pháp nhằm nâng cao chất lượng kiểm soát chi, như: Xây dựng và phổ biến rộng rãi tiêu chuẩn định mức chi cho các đối tượng liên quan; bổ sung các quy chế về quản lý, sử dụng NSĐB kỹ thuật nhất là ở các nhà máy. Nếu như trước năm 1999, khi chưa được kiểm toán, việc chi tiêu thanh quyết toán ngân sách chỉ cần có dự trù, hoá đơn, thì sau khi được kiểm toán, hồ sơ thanh quyết toán đã được hoàn chỉnh bằng các thủ tục kiểm soát, như kế hoạch, biên bản khảo sát tình trạng kỹ thuật, giấy báo giá, biên bản nghiệm thu, biên bản bàn giao. Đặc biệt là trình độ quản lý và nhận thức của những người liên quan đến chi tiêu, sử dụng ngân sách đã đuợc nâng cao một bước, nhất là ý thức chấp hành pháp luật. Các quy trình chi tiêu, sử dụng ngân sách được hình thành rõ nét, cụ thể, các yêu cầu về thủ tục kiểm soát được đáp ứng nghiêm túc, tự giác. Công tác kiểm soát đã được thực hiện cả trước, trong và sau khi chi tiêu, nhờ vậy mà hiệu quả sử dụng NSĐB không ngừng được nâng cao. Điều này được thể hiện ở chỗ: với lượng ngân sách hàng năm tăng không đáng kể, trong khi VK,TBKT ngày càng xuống cấp, nhưng Quân chủng vẫn duy trì hệ số VK,TBKT tốt trên 98. Qua thanh tra, kiểm toán chưa phát hiện hiện tượng tham ô, lãng phí, sử dụng sai NSĐB.
Đối với Quân chủng, một lượng lớn NSĐB được sử dụng để sửa chữa VK,TBKT tại các Nhà máy. Ở những đơn vị này, công tác quản lý tài chính luôn được Đảng uỷ, Ban giám đốc quan tâm. Qua 4 lần kiểm toán, đội ngũ cán bộ, nhân viên tài chính học hỏi được nhiều kinh nghiệm, từng bước nâng cao trình độ chuyên môn, nghiệp vụ; nền nếp quản lý tài chính được củng cố, tăng cường. Hàng năm, các Nhà máy đều chủ động xây dựng hệ thống kế hoạch sản xuất - kỹ thuật - tài chính xã hội báo cáo các Cơ quan Quân chủng thẩm định, trình Tư lệnh phê duyệt làm căn cứ triển khai thực hiện nhiệm vụ. Quá trình thực hiện nhiệm vụ, hàng năm các đơn vị đều cập nhật, rà soát, bổ sung, chỉnh sửa quy chế quản lý tài chính doanh nghiệp để triển khai công tác đảm bảo, quản lý, kiểm tra, giám sát toàn bộ hoạt động sản xuất, kinh doanh, chi tiêu sử dụng ngân sách, thực hiện các nghĩa vụ thu nộp theo quy định. Vốn và tài sản tại các Nhà máy được đăng ký, ghi chép trên hệ thống sổ sách, định kỳ kiểm kê theo đúng quy định. Quản lý vốn hoạt động sản xuất kinh doanh chặt chẽ, sử dụng đúng mục đích, không để xảy ra việc đầu tư, sử dụng vốn sai mục đích dẫn đến thất thoát, mất vốn sản xuất kinh doanh. Quản lý quỹ tiền mặt, tiền gửi Ngân hàng chặt chẽ, định kỳ kiểm quỹ, đối chiếu số dư, không để xảy ra thâm hụt, mất mát. Thủ tục, trình tự, hồ sơ, chứng từ mua sắm vật tư, hàng hoá ngày càng hoàn thiện, đúng quy định. Thực hiện tốt việc theo dõi, đôn đốc thanh toán công nợ, không có các khoản nợ khó đòi. Trong cấp phát chi tiêu, mua sắm vật tư, hàng hoá đều thực hiện theo kế hoạch, thực hiện đúng thủ tục. Hệ thống chứng từ chi tiêu, thanh toán được chú trọng nâng cấp một bước cả về hình thức và nội dung.
Thứ tư, Hoạt động kiểm toán của KTNN góp phần nâng cao chất lượng quản lý giá thanh toán sản phẩm quốc phòng
Vật tư, VK,TBKT của Quân chủng được sản xuất hoặc sửa chữa tại các nhà máy, viện nghiên cứu thường là sản phẩm đơn chiếc, hoặc số lượng rất ít, không có sản phẩm tương đương để so sánh nên công tác quản lý giá thanh toán sản phẩm có vai trò quan trọng trong việc nâng cao hiệu quả sử dụng NSĐB. Sau khi có kiến nghị của KTNN, Quân chủng đã thành lập Hội đồng giá và đi vào hoạt động có nền nếp, hàng năm thẩm định trình Bộ Quốc phòng và Tư lệnh Quân chủng ban hành hàng trăm mức giá, làm cơ sở cho việc thanh quyết toán NSĐB. Các nhà máy đã quan tâm đến việc xây dựng mới cũng như rà soát, chỉnh sửa, bổ sung hoàn thiện hệ thống định mức kinh tế - kỹ thuật của đơn vị, trình cấp thẩm quyền thẩm định ban hành, làm căn cứ xây dựng phương án giá đơn vị sản phẩm của đơn vị. Vì vậy, tất cả các sản phẩm được giao tại các nhà máy đều được duyệt giá, thanh toán sản phẩm theo đúng giá được duyệt.
Thứ năm, Hoạt động kiểm toán của KTNN góp phần thúc đẩy hoàn thiện các quy định về quản lý, sử dụng NSĐB
Do đặc điểm VK-TBKT của Quân chủng có nhiều chủng loại, chất lượng không đồng đều, trang bị ở nhiều đơn vị, trạng thái sử dụng khác nhau, nên công tác quản lý NSĐB để duy trì hoạt động của VK-TBKT hết sức khó khăn. Quân chủng đã đề ra nhiều biện pháp quản lý nhưng chưa triệt để và qua kiểm toán của KTNN đã chỉ ra một số tồn tại trong công tác quản lý, giúp cho Quân chủng bổ sung các biện pháp quản lý, góp phần hoàn thiện quy định về quản lý NSBĐ. Sau mỗi lần có kết luận kiểm toán báo cáo tài chính của Quân chủng, Tư lệnh đều có chỉ thị việc chấn chỉnh và khắc phục những khuyết điểm mà KTNN chỉ ra. Quân chủng đã ban hành một số văn bản nhằm tăng cường quản lý, sử dụng ngân sách bảo đảm như: Quy chế lãnh đạo của cấp uỷ đảng đối với công tác tài chính; Nghị quyết chuyên đề về tăng cường sự lãnh đạo của cấp uỷ đảng các cấp về công tác tài chính nhiệm kỳ 2010- 2015; Quy chế số 1022/QĐ - PKKQ ngày 10/12/2002 về việc ban hành “Quy chế bảo đảm trang bị quân sự và công tác vật tư”, Quyết định số 2600/QĐ - BTL ngày 31/12/2008 về việc ban hành Quy chế “Nhập khẩu, mua sắm hàng quốc phòng”; Quy chế nghiệm thu sản phẩm sau sản xuất và sửa chữa, Quy chế quản lý xăng dầu; Quy chế về công khai ngân sách; Hệ thống định mức kinh tế, kỹ thuật áp dụng cho sản xuất, sửa chữa VK-TBKT…. Đó là những văn bản pháp lý quan trọng để triển khai các biện pháp nhằm tăng cường quản lý, sử dụng NSĐB.
Có thể khẳng định, hoạt động kiểm toán của KTNN những năm qua đã góp phần không nhỏ trong việc tăng cường quản lý, sử dụng NSĐB tại Quân chủng. Tuy nhiên, để phát huy hơn nữa tác dụng của hoạt động kiểm toán, Quân chủng đề xuất: Trong báo cáo kiểm toán cần có thêm phần đánh giá hệ thống kiểm soát nội bộ của đơn vị, nhất là những lĩnh vực có rủi ro kiểm soát cao, từ đó khuyến cáo giúp đơn vị hoàn thiện các thủ tục kiểm soát chưa phù hợp, hoặc thiết lập thủ tục kiểm soát ở các lĩnh vực chưa được kiểm soát; Trong thực hành kiểm toán, KTNN nên nghiên cứu để rút ngắn số ngày cho một cuộc kiểm toán bằng cách rút bớt số lượng đơn vị được kiểm toán; nên xem xét nếu các đầu mối đã được thanh tra, kiểm tra thì nghiên cứu để sử dụng các kết quả của các cuộc thanh tra, kiểm tra trước đó; cần kết hợp kiểm toán tuân thủ và kiểm toán hoạt động trong cùng một đợt kiểm toán.
Quân chủng PK-KQ đánh giá cao những đóng góp của KTNN đối với việc tăng cường quản lý ngân sách, tiền, tài sản của Nhà nước trong Quân chủng. Những mặt tích cực trong công tác quản lý, sử dụng NSĐB kỹ thuật đã nêu ở trên chỉ là bước đầu, Quân chủng sẽ tiếp tục áp dụng nhiều biện pháp quản lý mà KTNN kiến nghị nhằm không ngừng nâng cao hiệu quả sử dụng ngân sách góp phần bảo vệ vững chắc bầu trời Tổ quốc. Chúng tôi rất mong tiếp tục nhận được sự ủng hộ, phối hợp, giúp đỡ của KTNN nhiều hơn nữa.
Theo Tạp chí Nghiên cứu khoa học kiểm toán số 71 (T9/2013)