Sự ra đời và hoạt động của KTNN xuất phát từ yêu cầu khách quan của việc kiểm tra, kiểm soát chi tiêu công quỹ Quốc gia, bản đảm sử dụng hợp lý, đúng mục đích, tiết kiệm và có hiệu quả các nguồn lực tài chính của các cơ quan công quyền. Trên thực tế, KTNN thường tiến hành các cuộc kiểm toán tuân thủ, xem xét việc chấp hành các chính sách, luật lệ và chế độ của Nhà nước tại các đơn vị sử dụng vốn và kinh phí của ngân sách Nhà nước. Đồng thời, KTNN còn thực hiện các cuộc kiểm toán hoạt động nhằm đánh giá và góp phần nâng cao tính kinh tế, tính hiệu lực và tính hiệu quả trong các tổ chức công quyền, các đơn vị có sử dụng vốn và kinh phí của ngân sách Nhà nước. Như vậy, KTNN được coi là công cụ kiểm tra tài chính công cấp cao nhất, bảo đảm tính kinh tế, tính hiệu lực và hiệu quả trong quá trình quản lý, sử dụng ngân sách Nhà nước và công quỹ Quốc gia; xác lập trật tự, kỷ cương trong quản lý kinh tế - tài chính, góp phần đấu tranh chống gian lận và tham nhũng.
Đỗ Bình Dương - Ủy viên T.Ư Đảng,Tổng KTNN
Có thể nó rằng, từ khi có các tổ chức công quyền thì đã có hình thức kiểm toán Nhà nước. Với lịch sử phát triển hàng trăm năm trên thế giới, Kiểm toán Nhà nước (KTNN) được khẳng định như một bộ phận không thể thiếu được của hệ thống quyền lực Nhà nước hiện đại.
Sự ra đời và hoạt động của KTNN xuất phát từ yêu cầu khách quan của việc kiểm tra, kiểm soát chi tiêu công quỹ Quốc gia, bản đảm sử dụng hợp lý, đúng mục đích, tiết kiệm và có hiệu quả các nguồn lực tài chính của các cơ quan
công quyền. Trên thực tế, KTNN thường tiến hành các cuộc kiểm toán tuân thủ, xem xét việc chấp hành các chính sách, luật lệ và chế độ của Nhà nước tại các đơn vị sử dụng vốn và kinh phí của ngân sách Nhà nước. Đồng thời, KTNN còn thực hiện các cuộc kiểm toán hoạt động nhằm đánh giá và góp phần nâng cao tính kinh tế, tính hiệu lực và tính hiệu quả trong các tổ chức công quyền, các đơn vị có sử dụng vốn và kinh phí của ngân sách Nhà nước. Như vậy, KTNN được coi là công cụ kiểm tra tài chính công cấp cao nhất, bảo đảm tính kinh tế, tính hiệu lực và hiệu quả trong quá trình quản lý, sử dụng ngân sách Nhà nước và công quỹ Quốc gia; xác lập trật tự, kỷ cương trong quản lý kinh tế - tài chính, góp phần đấu tranh chống gian lận và tham nhũng.
Ngày nay, nhu cầu hình thành và phát triển các cơ quan KTNN đã mang tính toàn cầu. Tổ chức quốc tế các cơ quan Kiểm toán tối cao (INTOSAI) được thành lập năm 1953, đến nay đã có 178 nước thành viên. Ở Châu Á, Tổ chức các
cơ quan Kiểm toán châu Á (ASOSAI) cũng đã được thành lập vào năm 1978, bao gồm 35 nước thành viên. KTNN Việt nam là thành viên chính thức của lNTOSAI từ tháng 4 - 1996, là thành viên của ASOSAI từ tháng 01- 1997.
Ở nước ta, KTNN được thành lập theo Nghị định số 70/CP ngày 11/7/l994 của Chính phủ để giúp Thủ tướng Chính phủ thực hiện chức năng kiểm tra, xác nhận tính đúng đắn, hợp pháp của các tài liệu, số liệu kế toán, báo cáo quyết toán của các cơ quan Nhà nước, các đơn vị sự nghiệp, đơn vị kinh tế Nhà nước và các đoàn thể quần chúng, các tổ chức xã hội sử dụng kinh phí do ngân sách Nhà nước cấp. KTNN thực hiện kiểm toán báo cáo quyết toán ngân sách của tỉnh, thành phố trực thuộc Trung ương trước khi trình HĐND và Tổng quyết toán ngân sách nhà nước hàng năm của Chính phủ trước khi trình Quốc hội. KTNN cũng có quyền kiểm toán báo cáo quyết toán của các Bộ. cơ quan thuộc Quốc hội, Toà án nhân dân, Viện Kiểm sát nhân dân, các đơn vị sự nghiệp công, các đoàn thể quần chúng, các tổ chức xã hội có sử dụng kinh phí Nhà nước, Báo cáo quyết toán của các chương trình, các dự án, các công trình đầu tư của Nhà nước và các Doanh nghiệp Nhà nước… Công việc kiểm toán Nhà nước được tiến hành theo kế hoạch kiểm toán hàng năm do Thủ tướng Chính phủ phê duyệt và các nhiệm vụ đột xuất do Thủ tướng giao hoặc do cơ quan Nhà nước có thẩm quyền yêu cầu. Luật Ngân sách Nhà nước năm 1996 cũng quy định: "Cơ quan Kiểm toán Nhà nước có trách nhiệm báo cáo kết quả kiểm toán với Chính phủ, báo cáo với Quốc hội, Uỷ ban thường vụ Quốc hội khi có yêu cầu. Khi Quốc hội, Uỷ ban thường vụ Quốc hội êu cầu kiểm toán thì cơ quan Kiểm toán Nhà nước có trách nhiệm thực hiện và báo cáo kết quả.
Thực tế và kết quả hoạt động của KTNN từ khi thành lập đến nay, thời gian tuy chưa dài, kết quả còn khiêm tốn như đã thể hiện sự nỗ lực và những đóng góp thiết thực của ngành KTNN. Thông qua kết quả kiểm toán, KTNN giúp các dơn vị được kiểm toán đánh giá đúng đắn thực trạng tình hình tài chính và những yếu kém, sơ hở trong quản lý kinh tế và sử dụng các nguồn lực trong từng lĩnh vực, địa phương và đơn vị và đề suất các biện pháp cải thiện tình hình. KTNN bước đầu cũng đã cung cấp được một số thông tin, dữ liệu tin cậy cho Chính phủ,Quốc hội, phục vụ việc phân bổ, điều hành ngân sách nhà nước. Hoạt động của KTNN đã góp phần đấu tranh chống nạn tham nhũng, tệ lãng phí, thất thoạt công quỹ và tài sản quốc gia, xác lập trật tự kỷ cương trong quản lý kinh tế - tài chính, củng cố lòng tin của nhân dân đối với các cấp uỷ Đảng, chính quyền và cơ quan quản lý Nhà nước.
Kết quả lớn nhất của KTNN không phải là số tiền hàng nghìn tỷ đồng tiết kiệm được cho NSNN mà là đã giúp cho các cơ quan Nhà nước biết đến một công cụ kiểm soát tài chính mới rất quan trọng và hình thành ý thức mới trong quản lý, sử dụng ngân sách nhà nước. Trước những hoạt động của KTNN cùng với các công cụ kiểm tra tài chính khác, tự các cơ quan, tổ chức nhà nước đã phải chấn chỉnh công tác quản lý tài chính, củng cố và tăng cường hẹ thống kiểm soát nội bộ. Kết quả hoạt động KTNN đã khẳng định vị thế của KTNN trong bộ máy Nhà nước, khẳng định sự cần thiết phải củng cố và phát triển cơ quan KTNN như một công cụ kiểm tra, kiểm soát tài chính công không thể thiếu của Nhà nước Pháp quyền
Cương lĩnh xây dựng đất nước trong thời kỳ quá độ di lên CNXH của Đảng ta đã ghi rõ: "Toàn bộ tổ chức hoạt động của hệ thống chính trị nước ta trong giai đoạn mới nhằm xây dựng và từng bước hoàn thiện nền dân chủ XHCN, đảm bảo quyền lực thuộc về nhân dân". Hiến pháp nước CHXHCN Việt Nam năm 1992 khẳng định: "Nhà nước ta là Nhà nước của nhân dân, do nhân dân, vì nhân dân. Tất cả quyền lực Nhà nước thuộc về nhân dân…". Xây dựng và thực hiện nền dân chủ XHCN không chỉ là mục tiêu lâu dài mà còn là phương thức và phương pháp rất cơ bản và cấp thiết để làm trong sạch bộ máy Nhà nước, lành mạnh hoá các quan hệ xã hội. Dân chủ XHCN là dân chủ của đa số, thực hiện quyền lực của nhân dân, trong đó vấn đề mấu chốt là kiểm kê, kiểm soát. Rõ ràng ở nước ta, dưới sự lãnh đạo của Đảng, quyền lực của nhân dân phải được thực hiện bằng kiểm kê, kiểm soát.
KTNN là một trong các công. cụ của Nhà nước, của nhân dân thực hiện chức năng kiểm tra tài chính công, có vị trí, vai trò quan trọng bảo đảm sự trong sạch và lành mạnh các hoạt động kinh tế - xã hội, tăng cường năng lực quản lý của Nhà nước và sức chiến đấu của Đảng trong nền kinh tế thị trường theo định hướng XHCN. Nâng cao năng lực và tăng cường hoạt động của KTNN Việt Nam hiện nay là một việc cấp bách có ý nghĩa quan trọng trong cải cách nền hành chính Quốc gia, góp phần xây dựng Nhà nước pháp quyền, nâng cao năng lực và sức chiến đất của Đảng, thực hiện thắng lợi sự nghiệp công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước.
Để vươn lên ngang tầm với nhiệm vụ chính trị, xứng đáng niềm tin và trông đợi của Đảng, Chính phủ và nhân dân, KTNN Việt Nam phải nỗ lực phấn đấu về mọi mặt với phương hướng chủ yếu:
Một là, hoàn thiện hệ thống các văn bản pháp luật đồng bộ, hoàn chỉnh tạo môi trường pháp lý đấy đủ và hiệu lực cho tổ chức và hoạt động của KTNN. Tiếp thu kinh nghiệm của các nước và sự giúp đỡ của INTOSAI, cần xây dựng Luật Kiểm toán Nhà nước, trước mắt là Pháp lệnh KTNN trong đó xác định rõ vị trí, quyền hạn của KTNN là cơ quan có chức năng cao nhất trong việc kiểm tra tài chính công của Nhà nước Việt Nam. Để nâng cao địa vị pháp lý của KTNN, tính độc lập, khách quan và những nguyên tắc hoạt động của KTNN phải được chế định bằng Hiến pháp. Đồng thời, KTNN cần khẩn trương xây dựng, hoàn chỉnh và hoàn thiện các chuẩn mực, phương pháp, kỹ thuật và quy trình kiểm toán, làm cơ sở để nâng cao chất lượng kiểm toán và kiểm soát chất lượng kiểm toán của các kiểm toán viên.
Hai là, xây dựng cơ cấu tổ chức phù hợp, đủ mạnh để thực hiện các nhiệm vụ được giao. Phát triển mạng lưới các KTNN khu vực thích hợp theo từng giai đoạn đủ để thực hiện nhiệm vụ kiểm toán ngân sách Nhà nước trên địa bàn các địa phương. Củng cố và hoàn thiện cơ cấu tổ chức bộ máy KTNN Trung ương theo hướng chuyên môn hóa kiểm toán theo ngành hẹp tăng cường năng lực cho các bộ phận có chức năng tham mưu chuyên môn nghiệp vụ của khối Văn phòng.
Ba là, xây dựng đội ngũ kiểm toán viên (KTV) Nhà nước đủ về số lượng, giỏi về chuyên môn nghiệp vụ và đặc biệt là phải có đạo đức nghề nghiệp trong sáng, công minh, chính trực, khách quan, độc lập, công bằng, cẩn thận và siêng năng về nghề nghiệp. Hoàn thiện hệ thống chức danh KTV Nhà nước. Có kế hoạch thường xuyên kiểm tra sát hạch, đánh giá phân loại KTV để sắp xếp công việc phù hợp năng lực thực tế. Cần có kế hoạch và chiến lược đào tạo, bồi dưỡng KTV để trong thời gian ngắn nhất có những KTV tiếp cận trình độ khu vực và quốc tế.
Bốn là, xây dựng và thực hiện cơ chế kiểm soát chặt chẽ chất lượng kiểm toán và đạo đức nghề nghiệp của KTV. Xử lý nghiêm minh các trường hợp vi phạm quy chế hoạt động, vi phạm đạo đức nghề nghiệp, vi phạm pháp luật để công tác kiểm toán đi vào kỷ cương và nề nếp, gây dựng và củng cố lòng tin của Đảng, Nhà nước, công chúng và xã hội nói chung đối với KTNN.
Năm là, tăng cường đổi mới công tác tổ chức hoạt động kiểm toán và nâng cao năng lực hoạt động của KTNN. Nhanh chóng áp dụng các thiết bị và kỹ thuật kiểm toán tiên tiến, hiện đại vào công tác kiểm toán nhằm nâng cao hiệu lực kiểm toán và tiết kiệm chi phí kiểm toán. Bảo đảm cơ sở vật chất kỹ thuật đáp ứng yêu cầu của nhiệm vụ chính trị trong từng thời kỳ và định hướng chiến lược phát triển hệ thống KTNN trong tương lai.
Trong các vấn đề trên, có những công việc thuộc phạm vi trách nhiệm và thẩm quyền của KTNN. Đồng thời, có những công việc đòi hỏi phải có sự quan tâm của Đảng, Nhà nước, sự phối kết hợp của các cấp, các ngành thì mới có thể giải quyết và giải quyết có hiệu quả.
Như một tất yếu của lịch sử, KTNN Việt Nam ra đời đã phản ánh rõ sự chuyển biến mang tính cải cách sâu sắc nền hành chính Quốc gia, khi Nhà nước pháp quyền XHCN Việt Nam sử dụng một cách rộng rãi và có hiệu lực các công
cụ quản lý và kiểm soát vĩ mô đối với những hoạt động kinh tế - tài chính trong điều kiện kinh tế thị trường. Nghị quyết Hội nghị lần thứ 3 BCHTƯ Đảng (khóa VIII) đã khẳng định: "Đề cao vai trò của cơ quan KTNN trong việc kiểm toán mọi cơ quan, tổ chức có sử dụng ngân sách Nhà nước. Cơ quan kiểm toán báo cáo kết quả kiểm toán cho Quốc hội, Chính phủ và công bố công khai kết quả kiểm toán cho dân biết...''. Đất nước ta đang tiến hành công cuộc đổi mới, đẩy mạnh công nghiệp hóa, hiện đại hóa. Đảng ta đang thực hiện cuộc vận động xây dựng, chỉnh đốn Đảng và chuẩn bị Đại hội đại biểu toàn quốc lần thủ IX, việc tăng cường hiệu lực và hiệu quả của công tác thanh tra, kiểm tra, kiểm soát, đặc biệt là tăng cường vai trò và vị trí của cơ quan KTNN trong thực hiện chức năng kiểm tra tài chính công sẽ hết sức quan trọng và cần thiết. Những quan điểm của Chủ nghĩa Mác - Lênin và Tư tưởng Hồ Chí Minh về công tác kiểm tra nói chung và công tác kiểm tra tài chính công nói riêng thật sự bổ ích cả về lý luận và thực tiễn cho Đảng ta tiếp tục xây dựng và hoàn thiện chiến lược phát triển kinh tế - xã hội, tăng cường sức chiến đấu của Đảng trong nền kinh tế thị trường định hướng XHCN, đưa đất nước ta vững vàng bước vào thiên niên kỷ mới, thực hiện thắng lợi mục tiêu: "Dân giàu, nước mạnh, xã hội công bằng, dân chủ,văn minh" ./.