Những năm qua, KTNN đã đi sâu phân tích, đánh giá các chỉ tiêu về xây dựng kế hoạch in tiền, cũng như đánh giá về lượng tiền cung ứng qua các kênh phát hành, nhưng thực tế, công tác tổ chức thực hiện kiểm toán vẫn còn những khó khăn, hạn chế do KTNN chưa xây dựng thủ tục kiểm toán để đánh giá công tác phát hành tiền. Theo đó, xây dựng và hoàn thiện thủ tục kiểm toán trong lĩnh vực này đang là yêu cầu cấp thiết.
Cần xây dựng và hoàn thiện thủ tục kiểm toán trong công tác phát hành tiền
Kiểm toán nghiệp vụ phát hành tiền và các kênh phát hành tiền là việc kiểm tra đánh giá và xác nhận tính đúng đắn trung thực về số lượng đưa tiền in sẵn từ trong kho vào lưu thông để đáp ứng các nhu cầu tiền mặt của nền kinh tế; kiểm tra đánh giá về việc xác định khối lượng, tỷ lệ tiền phát hành trong từng thời kỳ; lượng tiền phát hành thông qua các kênh phát hành tiền.
Thực trạng kiểm toán nghiệp vụ phát hành tiền
Thông qua kiểm toán hằng năm đối với Ngân hàng Nhà nước (NHNN), bên cạnh việc kiểm tra, xác nhận các chỉ tiêu trên báo cáo tài chính, KTNN đã từng bước đi sâu phân tích, đánh giá các chỉ tiêu về xây dựng kế hoạch phát hành tiền, kiểm toán đánh giá về giá thành sản xuất in tiền, lượng tiền cung ứng thông qua các kênh phát hành tiền như cho vay tái cấp vốn, mua bán ngoại tệ, cho NSNN vay, phát hành tiền thông qua kênh nghiệp vụ thị trường mở; từ đó có những đánh giá, nhận định về công tác điều hành chính sách tiền tệ của NHNN.
Kết quả và kiến nghị kiểm toán đã đưa ra những cảnh báo quan trọng đối với NHNN khi ban hành, thực hiện chính sách tiền tệ. Những thông tin dự báo thu được từ kết quả kiểm toán của KTNN có thể hạn chế các yếu tố mà Ngân hàng T.Ư khó kiểm soát trong quá trình thực hiện chính sách tiền tệ như cho vay Chính phủ, tài sản nước ngoài ròng… trên bảng cân đối tài sản của Ngân hàng T.Ư.
Từ năm 2011 đến nay, với những đổi mới trong phương pháp tiếp cận kiểm toán cũng như mở rộng thêm nội dung kiểm toán đánh giá về các mảng nghiệp vụ của NHNN, KTNN đã đưa ra nhiều phát hiện, kiến nghị giúp NHNN khắc phục những hạn chế trong công tác điều hành chính sách tiền tệ thông qua các kênh phát hành tiền, nhằm đảm bảo ổn định nền tài chính quốc gia.
Tuy nhiên thực tế, công tác tổ chức và thực hiện kiểm toán vẫn còn nhiều khó khăn, vướng mắc: Hướng dẫn kiểm toán các tổ chức tài chính ngân hàng chỉ giới thiệu và hướng dẫn về một số nội dung kiểm toán có liên quan. KTNN chưa ban hành hướng dẫn tổng thể về thủ tục kiểm toán nghiệp vụ phát hành tiền và các kênh phát hành tiền dẫn đến khi tổ chức thực hiện, các đoàn kiểm toán chủ yếu dựa vào kinh nghiệm và hiểu biết của các KTV. Các đoàn kiểm toán khi lập kế hoạch kiểm toán NHNN cũng chưa có cơ sở để xác định và đưa ra các phương pháp, thủ tục kiểm toán phù hợp.
Bên cạnh đó, KTNN chưa xây dựng được phương pháp cũng như thủ tục kiểm toán để đánh giá công tác quản lý in, phát hành tiền từ khâu xây dựng kế hoạch in tiền đến khâu lựa chọn các cơ sở in, đúc tiền; thiết kế mẫu tiền, chế bản và quản lý in, đúc tiền; giá thành các sản phẩm in, đúc tiền; tiêu hủy tiền in hỏng, đúc hỏng, giấy in tiền hỏng, kim loại đúc tiền hỏng. Ngoài ra, các đoàn kiểm toán chưa có đánh giá tổng thể về nghiệp vụ phát hành tiền và các kênh phát hành tiền khi thực hiện kiểm toán tại NHNN. Các kết quả kiểm toán chỉ mang tính riêng lẻ thông qua việc kiểm toán đánh giá một số kênh phát hành tiền; nội dung kiểm toán nghiệp vụ phát hành tiền chưa được tập trung đi sâu phân tích, đánh giá.
Xây dựng thủ tục và nâng cao chất lượng kiểm toán
Để hoàn thiện thủ tục kiểm toán nghiệp vụ phát hành tiền và các kênh phát hành tiền tại NHNN, KTNN cần nghiên cứu xây dựng các thủ tục kiểm toán chi tiết làm cơ sở cho các đoàn kiểm toán và KTV tổ chức thực hiện kiểm toán; đồng thời bổ sung hướng dẫn các thủ tục kiểm toán đánh giá công tác xây dựng và thực hiện kế hoạch in, đúc tiền hằng năm của NHNN.
Cùng với đó, KTNN cần xây dựng các thủ tục kiểm toán đánh giá: Cơ cấu mệnh giá đồng tiền in; tính phù hợp giữa số lượng, cơ cấu mệnh giá đồng tiền cần in và năng lực sản xuất của cơ sở in, đúc tiền; việc lựa chọn cơ sở in đúc tiền; công tác quản lý chất lượng đồng tiền phát hành của NHNN; việc đáp ứng nhu cầu cơ cấu tiền mặt và việc thu đổi tiền không đủ tiêu chuẩn lưu thông; công tác tiêu hủy tiền; chi phí sản xuất, giá thành sản phẩm tại các cơ sở sản xuất in, đúc tiền.
Việc hoàn thiện thủ tục và nâng cao chất lượng kiểm toán nghiệp vụ phát hành tiền và các kênh phát hành tiền tại NHNN đòi hỏi tính chuyên môn cao, thời gian có thể kéo dài trong nhiều năm, do vậy, KTNN cần tổ chức kiểm toán lồng ghép trong kiểm toán báo cáo tài chính hoặc kiểm toán chuyên đề chuyên sâu về công tác phát hành tiền và điều hành chính sách tiền tệ của NHNN, hoặc mỗi năm chỉ tập trung kiểm toán một số nghiệp vụ chính của NHNN để đánh giá chuyên sâu về nghiệp vụ điều hành chính sách tiền tệ của NHNN; tập trung thời gian, nhân lực đánh giá một số nội dung trọng điểm, từ đó đưa ra các phân tích đánh giá về tác động và hiệu quả của công tác điều hành chính sách tiền tệ thông qua các kênh phát hành tiền trong một khoảng thời gian nhất định.
KTNN có thể mời các chuyên gia kinh tế Việt Nam hay cán bộ của NHNN để mở các lớp đào tạo, bồi dưỡng cũng như trao đổi, tọa đàm chuyên môn; chủ động nghiên cứu, học hỏi kinh nghiệm kiểm toán quốc tế hoặc cử cán bộ đi học tập ở nước ngoài để tạo tiền đề, trau dồi kinh nghiệm, hiểu biết cho các KTV về công tác điều hành chính sách tiền tệ của các ngân hàng T.Ư.
Trước khi kiểm toán tại NHNN, đoàn kiểm toán cần tập trung thu thập đầy đủ thông tin, các nghị quyết của Quốc hội, Chính phủ, chỉ thị của NHNN, tình hình phát triển kinh tế - xã hội... để nắm rõ các mục tiêu điều hành chính sách tiền tệ của NHNN từng thời kỳ, việc sử dụng các công cụ, các kênh phát hành tiền làm cơ sở xây dựng đề cương kiểm toán phù hợp.
Việc lựa chọn các KTV có trình độ chuyên môn, đã được đào tạo chuyên sâu, có khả năng nghiên cứu hoặc phối hợp với một số vụ chức năng sẽ giúp tăng cường năng lực cho đoàn kiểm toán.
KTNN cần đẩy mạnh nghiên cứu khoa học về lĩnh vực kiểm toán NHNN, tập trung nghiên cứu về phương pháp thủ tục kiểm toán nghiệp vụ phát hành tiền và các kênh phát hành tiền để xây dựng các tiêu chí đánh giá công tác điều hành chính sách tiền tệ của NHNN; từng bước xây dựng và hoàn thiện hướng dẫn phương pháp, thủ tục kiểm toán, hình thành cẩm nang và sổ tay kiểm toán để hướng dẫn các KTV tham gia đoàn kiểm toán NHNN./.
Ths. Nguyễn Xuân Toàn và Ths. Nguyễn Minh Ngọc – KTNN chuyên ngành VII
(Báo Kiểm toán số 22/2022)