08/07/2022
Xem cỡ chữ
Đọc bài viết
In trang
Những nhân tố chủ yếu tác động đến hiệu quả, hiệu lực phòng, chống tham nhũng, lãng phí của Kiểm toán nhà nướcTrong những năm qua, hoạt động Kiểm toán nhà nước đã phát hiện và ngăn chặn các hành vi tham nhũng, thất thoát, lãng phí, chuyển hồ sơ nhiều vụ có dấu hiệu vi phạm cho cơ quan điều tra để xem xét, xử lý hình sự; cảnh báo những hạn chế, thiếu sót và yếu kém, sơ hở, bất cập trong công tác quản lý để các cơ quan, đơn vị kịp thời khắc phục, phòng ngừa, hoàn thiện kiểm soát nội bộ, nâng cao hiệu quả quản lý, sử dụng tài chính công, tài sản công. Thực tế đấu tranh phòng chống tham nhũng cho thấy hoạt động Kiểm toán nhà nước đã tạo góp phần tạo nên một cơ chế đấu tranh phòng chống tham nhũng đặc thù có hiệu quả thiết thực. Tuy nhiên, trong quá trình hoạt động, hoạt động của Kiểm toán nhà nước còn bộc lộ một số hạn chế, vướng mắc, làm ảnh hưởng đến công tác phòng, chống tham nhũng, lãng phí. Do đó, để nâng cao hơn nữa hiệu lực, hiệu quả hoạt động phòng, chống tham nhũng, lãng phí cần phải xác định những nhân tố tác động để từ đó có giải pháp hoàn thiện, góp phần đáp ứng yêu cầu của công tác phòng, chống tham nhũng của Kiểm toán nhà nước.Thực tế đấu tranh phòng chống tham nhũng cho thấy hoạt động Kiểm toán nhà nước đã tạo góp phần tạo nên một cơ chế đấu tranh phòng chống tham nhũng đặc thù có hiệu quả thiết thực. Thông qua việc tham gia công tác phòng chống tham nhũng có hiệu quả, vị thế của Kiểm toán nhà nước được nâng cao, đồng thời tích lũy được nhiều kinh nghiệm trong phương thức đấu tranh, nâng cao bản lĩnh chính trị, bồi dưỡng năng lực đội ngũ, đáp ứng yêu cầu trong thực hiện nhiệm vụ chính trị của cơ quan, đơn vị.
Có rất nhiều nhân tố tác động, quan trọng hơn cả là yếu tố chính trị, kinh tế, pháp lý, văn hoá - xã hội để làm rõ trạng thái tác động về môi trường kinh tế - xã hội, pháp luật, sự phối hợp của Kiểm toán nhà nước với các cơ quan quản lý tài chính công và các cơ quan chức năng.
Thứ nhất, nhân tố pháp lý và hệ thống pháp luật của quốc gia
Ở các quốc gia phát triển, với một hệ thống pháp luật minh bạch, dân chủ, tiến bộ và một nền kinh tế thị trường lành mạnh là yếu tố để hoạt động Kiểm toán Nhà nước diễn ra như một hiện tượng tất yếu, tự nhiên của đời sống. Mục đích phòng, chống tham nhũng của Kiểm toán nhà nước phụ thuộc nhiều vào sự tương tác qua lại thường xuyên giữa Kiểm toán nhà nước và hệ thống các quy định pháp luật. Quan hệ giữa hiệu quả, hiệu lực của Kiểm toán nhà nước với chất lượng của hệ thống pháp luật là quan hệ có mối quan hệ nhân quả, tương tương tác hai chiều: pháp luật là cơ sở để để Kiểm toán nhà nước tiến hành kiểm toán, phát hiện kịp thời, ngăn chặn phòng, chống tham nhũng; Kiểm toán nhà nước là một thiết chế hành động, đưa pháp luật vào cuộc sống, đồng thời thông qua hoạt động, phát hiện những lỗ hổng của pháp luật để kiến nghị sửa đổi, bổ sung, nâng cao chất lượng pháp luật; ngược lại, một hệ thống pháp luật tốt chính là là nhân tố thúc đẩy Kiểm toán nhà nước trở thành cơ quan phát huy tốt vai trò phòng, chống tham nhũng. Thông qua thực hiện pháp luật về kiểm toán Nhà nước, các quốc gia giảm thiểu được nguy cơ và tác hại của tham nhũng, lãng phí, điều chỉnh khả năng quản trị Nhà nước và phòng, chống tham nhũng, lãng phí, trong khu vực công. Cụ thể như:
+ Pháp luật cụ thể hoá quan điểm, đường lối, chính sách của Đảng về vị trí, vai trò của Kiểm toán nhà nước trong phòng, chống tham nhũng, lãng phí. Đồng thời quy định cụ thể về kiểm soát quyền lực, không để lạm quyền, lộng quyền dẫn đến tham nhũng, lãng phí thất thoát tài sản, nguồn vốn của Nhà nước. Chú trọng cụ thể hoá cơ chế Đảng lãnh đạo, Nhà nước quản lý, nhân dân làm chủ trong phòng, chống tham nhũng, lãng phí.
+ Pháp luật tạo ra các quy định kịp thời, toàn diện, bảo đảm rằng mọi hoạt động do Kiểm toán nhà nước tổ chức triển khai thực hiện được độc lập, chỉ tuân theo pháp luật, không có sự can thiệp trái pháp luật vào hoạt động kiểm toán. Do đó, các yếu tố cần và đủ của hệ thống pháp luật gắn chặt với yêu cầu của một hệ thống pháp luật công khai, minh bạch, bảo đảm thực hiện đầy đủ các nguyên tắc phòng, chống tham nhũng, lãng phí. Đồng thời, pháp luật là căn cứ bảo đảm mọi đánh giá, xác nhận, kết luận và kiến nghị của Kiểm toán nhà nước đưa ra đối với việc quản lý, sử dụng tài chính công, tài sản công phải công khai, khách quan, khoa học và chính xác.
+ Hệ thống pháp luật đầy đủ bảo đảm mọi hoạt động do Kiểm toán Nhà nước thực hiện phải dựa trên cơ sở pháp luật, hướng đến đánh giá đúng đắn về tính kinh tế, tính hiệu quả của việc quản lý và sử dụng các nguồn tài chính công, tài sản công, nhất là các dự án đầu tư, các chương trình chỉ tiêu quốc gia góp phần nâng cao hiệu quả, hiệu lực phòng chống tham nhũng của Kiểm toán nhà nước, ngăn ngừa rủi ro và sai phạm, nâng cao hiệu quả trong chi tiêu công, chống thất thoát, lãng phí, tham nhũng.
+ Pháp luật quy định hoạt động của Kiểm toán nhà nước phù hợp với điều kiện chính trị, kinh tế - xã hội, tồn tại khách quan trong từng thời kỳ phát triển đất nước nhất định là nhân tố góp phần phát huy vai trò của Kiểm toán nhà nước trong phòng, chống tham nhũng, lãng phí. Do đó, bên cạnh tính ổn định, pháp luật cần phải được rà soát thường xuyên, phát hiện bất cập để sửa đổi kịp thời, làm cơ sở cho Kiểm toán nhà nước hoạt động.
Thứ hai, yếu tố chính trị
Yếu tố chính trị là nhân tố quan trọng tác động đến hiệu quả, hiệu lực hoạt động của kiểm toán Nhà nước gồm các quan điểm, tư tưởng, chủ trương, đường lối của Đảng, sự lãnh đạo của Đảng (phương thức, nội dung, lề lối làm việc) tạo ra môi trường chính trị, quan hệ chính trị, ý thức chính trị, hoạt động chính trị…
Ở nước ta, Đảng rất quan tâm tới việc ban hành nhiều chủ trương, đường lối, nghị quyết và xây dựng hệ thống cơ chế, khuôn khổ pháp lý và chỉ đạo, hướng dẫn triển khai thực hiện các chủ trương của Đảng về tăng cường sự lãnh đạo của Đảng đối với công tác phòng, chống tham nhũng, lãng phí, phát huy vai trò của cả hệ thống chính trị nói chung và Kiểm toán nhà nước nói riêng, phù hợp với tình hình kinh tế - xã hội của đất nước theo từng thời kỳ. Vai trò của Kiểm toán nhà nước đối với công cuộc phòng, chống tham nhũng được phát huy trên cơ sở đường lối, chủ trương của Đảng Cộng sản Việt Nam không ngừng được đổi mới. Thêm vào đó, trong quá trình thực hiện được Đảng tiến hành sơ kết, tổng kết và rút ra các bài học kinh nghiệm để ngày càng hoàn thiện. Do đó, yếu tố chính trị tác động sâu sắc tới hoạt động phòng, chống tham nhũng, lãng phí của Kiểm toán nhà nước. Cụ thể:
+ Sự lãnh đạo của Đảng đối với tổ chức và hoạt động của Kiểm toán nhà nước có tác động tích cực đến việc hiện thực hoá các chủ trương, đường lối về phòng, chống tham nhũng của Kiểm toán nhà nước. Bởi lẽ các chủ trương, quan điểm của Đảng đúng đắn, phù hợp với chức năng, nhiệm vụ của Kiểm toán nhà nước, phù hợp ý chí, nguyện vọng của cán bộ kiểm toán thì hiệu lực, hiệu quả của công tác phòng, chống tham nhũng, lãng phí đạt mục đích, yêu cầu đề ra.
+ Công tác quán triệt, triển khai chính sách, đường lối về phòng, chống tham nhũng, lãng phí đến các đơn vị trong cơ quan Kiểm toán nhà nước, đến từng đối tượng cán bộ, đảng viên đa dạng, hiệu quả, dễ nhớ, dễ hiểu có tác động tích cực đến nhận thức nên đảm bảo dễ thực hiện. Đồng thời các biện pháp kiểm tra, giám sát của Đảng trong quá trình thực hiện cũng như công tác sơ kết, tổng kết chủ trương, đường lối của Đảng được chú trọng sẽ tìm ra ưu điểm phát huy, khó khăn, vướng mắc để tháo gỡ kịp thời. Điều đó cho thấy, công tác tuyên truyền chủ trương, đường lối phòng, chống tham nhũng của Đảng được chú trọng, quyết tâm chính trị trong việc thực hiện cao thì việc đưa chủ trương, chính sách của Đảng về phòng, chống tham nhũng vào Nghị quyết, Chương trình, Kế hoạch của Kiểm toán nhà nước để thực hiện một cách trọng tâm, trọng điểm có tác động trực tiếp đến hiệu quả phòng, chống tham nhũng.
+ Việc bố trí cán bộ lãnh đạo, đảng viên đủ năng lực, bản lĩnh chính trị, vào các vị trí lãnh đạo và cấp uỷ, tổ chức đảng, người đứng đầu các đơn vị trong Kiểm toán nhà nước cùng với việc nêu cao tinh thần trách nhiệm, gương mẫu, quyết liệt đi đầu, trực tiếp lãnh đạo, chỉ đạo và thực hiện công tác chuyên môn nhằm phòng, chống tham nhũng, lãng phí tác động trực tiếp đến hiệu lực, hiệu quả hoạt động phòng, chống tham nhũng, lãng phí của Kiểm toán nhà nước. Ngược lại, nếu lơi là công tác cán bộ thì hoạt động phòng, chống tham nhũng, lãng phí sẽ bế tắc, thậm chí có nguy cơ tham nhũng ngay trong cơ quan phòng, chống tham nhũng. Điều này thực tế đã chứng minh và là bài học đắt giá cho việc thiếu quan tâm đến yếu tố chính trị mà cụ thể là nhân tố con người, nhất là công tác bố trí cán bộ vào vị trí lãnh đạo.
+ Tính chất pháp quyền là cơ sở chính trị quan trọng cho sự tồn tại tính tích cực chính trị của đảng viên trong cơ quan Kiểm toán nhà nước. Các cấp ủy đảng, tổ chức đảng trong hệ thống Kiểm toán nhà nước chú trọng các biện pháp tổ chức thực hiện các quy định của Đảng về phòng, chống tham nhũng vào thực tiễn và coi các quy định đó là phương tiện quyết định đến hiệu quả, hiệu lực hoạt động kiểm toán. Đồng thời nâng cao văn hóa chính trị cho cán bộ, công chức, đảng viên trong quá trình kiểm toán có thói quen chấp hành đường lối chính trị của Đảng, tuân thủ các quy định của Đảng cũng như tạo lập tính công khai, minh bạch, trách nhiệm giải trình và giám sát việc thực hiện chủ trương phòng, chống tham nhũng, lãng phí.
+ Cơ chế phối hợp trong các cơ quan có chức năng kiểm tra, nội chính của Đảng, giám sát của Quốc hội, thanh tra của Chính phủ, truy tố của Viện kiểm sát, xét xử của Toà án trong phòng, chống tham nhũng có vai trò quan trọng trong kết quả phòng chống tham nhũng. Trong đó, quan trọng hơn cả là cơ chế lãnh đạo, phối hợp giữa Ban Nội chính Trung ương, Uỷ ban Kiểm tra Trung ương, Đảng đoàn Quốc hội, các ban cán sự đảng Chính phủ, Toà án nhân dân tối cao, Viện kiểm sát nhân dân tối cao với Ban cán sự đảng Kiểm toán nhà nước. Việc phối hợp công tác theo nguyên tắc bảo đảm sự lãnh đạo tập trung thống nhất của Đảng; thực hiện đúng chủ trương, đường lối của Đảng, chính sách, pháp luật của Nhà nước; phù hợp với nguyên tắc tổ chức, hoạt động của Đảng và chức năng, nhiệm vụ, quyền hạn của mỗi cơ quan trên cơ sở hợp tác, tích cực phối hợp, tạo điều kiện thuận lợi để mỗi cơ quan hoàn thành tốt nhiệm vụ. Thông tin trao đổi đảm bảo chính xác, đầy đủ, sử dụng đúng mục đích và được bảo mật theo quy định của Đảng và Nhà nước. Việc phối hợp công tác với Ban cán sự Kiểm toán nhà nước có ý nghĩa quan trọng trong việc nâng cao hiệu quả công tác đấu tranh phòng, chống tham nhũng và vi phạm pháp luật trong đời sống kinh tế - xã hội, góp phần vào việc thực hiện thành công các chủ trương, chính sách của Đảng, pháp luật của Nhà nước về phòng, chống tham nhũng, lãng phí.
Thứ ba, yếu tố kinh tế
Yếu tố kinh tế tác động đến hiệu lực, hiệu quả phòng, chống tham nhũng, lãng phí của Kiểm toán Nhà nước thể hiện thông qua hệ thống các quan điểm, tư tưởng, đường lối, chủ trương về xây dựng và phát triển nền kinh tế; hoàn cảnh về kinh tế, nền kinh tế, hệ thống chính sách, pháp luật về kinh tế, cơ sở vật chất, kỹ thuật phục vụ hoạt động kiểm toán... Nền kinh tế tăng trưởng mạnh, bền vững là điều kiện thuận lợi cho hoạt động Kiểm toán nhà nước. Tốc độ phát triển kinh tế kéo theo sự thay đổi, phát triển của nền kinh tế số, ứng dụng công nghệ thông tin và hạ tầng kỹ thuật tác động thuận lợi, làm thay đổi diện mạo, nhất là tính hiện đại, tính kịp thời của hoạt động Kiểm toán nhà nước. Sự phát triển và hoàn thiện cơ chế kinh tế tác động tích cực đến hệ thống Kiểm toán nhà nước nói chung, hướng ngành kiểm toán tiếp cận, hòa nhập với chuẩn mực, nguyên tắc, thông lệ của kiểm toán các nước, thúc đẩy cải cách triệt để, toàn diện hoạt động kiểm toán Nhà nước. Việc phát hiện biểu hiện tham nhũng, thiệt hại kinh tế, lãng phí thông qua quá trình kiểm toán được phát hiện nhanh và chính xác cũng nhờ có nắm bắt được quy luật phát triển kinh tế và cơ chế quản lý kinh tế của Nhà nước. Ngược lại, nền kinh tế có tốc độ tăng trưởng chậm, lạc hậu, có biểu hiện của nền kinh tế thị trường non yếu tạo cơ hội cho các nhóm lợi ích trục lợi, tiềm ẩn tham nhũng, lãng phí tác động tiêu cực tới hiệu quả công tác phòng, chống tham nhũng, lãng phí của Kiểm toán nhà nước. Một số hoạt động kiểm toán không được triển khai kịp thời hoặc triển khai không có hiệu quả vì lý do kinh tế. Đồng thời, các yếu tố kinh tế như chính sách kinh tế không rõ ràng, có nhiều thay đổi thì hoạt động Kiểm toán nhà nước nói chung và trong phòng, chống tham nhũng, lãng phí khó có thể được đảm bảo về tính thống nhất. Do vậy, kinh tế và bảo đảm kinh tế là nhân tố quyết định đến hiệu quả, hiệu lực phòng, chống tham nhũng của Kiểm toán nhà nước. Trong phạm vi nhất định, yếu tố kinh tế tác động đến hiệu quả kiểm toán Nhà nước trong phòng, chống tham nhũng, lãng phí đòi hỏi phải được quan tâm đó là: chế độ, chính sách thoả đáng đối với đội ngũ kiểm toán viên; bảo đảm công cụ kiểm toán hiện đại hỗ trợ khai thác, trích xuất, phân tích số liệu, dữ liệu; chính sách kinh tế ổn định, công khai, minh bạch…
Thứ tư, yếu tố văn hoá - xã hội
Yếu tố văn hóa - xã hội tác động đến phòng chống tham nhũng, lãng phí của Kiểm toán nhà nước là hệ thống các quan điểm, tư tưởng, đường lối, chủ trương về văn hóa - xã hội; các đặc điểm, truyền thống văn hóa, giá trị văn hóa, lối sống, truyền thống của ngành Kiểm toán; điều kiện, hoàn cảnh xã hội, đặc điểm của đối tượng kiểm toán; hệ thống chính sách, pháp luật về văn hóa - xã hội … hay nói cách khác, văn hóa kiểm toán là một bộ phận quan trọng của văn hóa công sở, công chức và công vụ; đồng thời là cơ sở đạo đức, trụ cột tinh thần và nguồn năng lượng đảm bảo cho sự phát triển hoạt động kiểm toán, cơ quan Kiểm toán nhà nước một cách bền vững. Nghiên cứu yếu tố văn hóa - xã hội tác động đến hoạt động phòng, chống tham nhũng của Kiểm toán nhà nước là nghiên cứu đến yếu tố con người với mối quan hệ tương tác với xã hội và nền văn hoá tạo nên con người đó. Các kiểm toán viên và cơ quan Kiểm toán, các đoàn kiểm toán không sống trong một thế giới, xã hội biệt lập mà họ sống, làm việc trong nhiều mối quan hệ tương tác phức tạp, thậm chí phải đối mặt với nhiều cám dỗ trong công việc. Do đó, không chỉ chú ý đến những tác động tích cực như: niềm tự hào về nghề kiểm toán và truyền thống tốt đẹp của ngành kiểm toán; giá trị đạo đức, văn hoá và sự lan toả xã hội của nghề kiểm toán để tạo ra sự thận trọng, nói không với tham nhũng, hối lộ mà còn phải chú ý đến tác động tiêu cực từ phía xã hội đến hoạt động kiểm toán như đề cao lợi ích cá nhân, thu vén lợi ích cho người thân, hoặc tạo thói quen làm việc hời hợt, chủ quan, vô cảm đối với hành vi là lãng phí tài chính công, tài sản công, thậm chí tác động đến làm sai lệch kết quả kiểm toán…
Văn hoá kiểm toán tạo nên uy tín nghề nghiệp, bản lĩnh nghề nghiệp và sự tích cực trong việc phát triển nghề nghiệp, nâng cao chất lượng, hiệu lực, hiệu quả trong các mặt công tác, nhất là trong hoạt động kiểm toán nhằm phòng, chống tham nhũng, lãng phí; đồng thời văn hoá tác động tới kiểm toán viên, thúc đẩy việc học tập, nâng cao trình độ về mọi mặt, rèn luyện ý thức tổ chức kỷ luật, nâng cao phẩm chất đạo đức và văn hóa nghề nghiệp: kiểm toán chính xác và phát hiện kịp thời tham nhũng, lãng phí để có biện pháp cảnh bảo, ngăn chặn và trừng phạt… Ngược lại, nếu không đề cao yếu tố tích cực của văn hoá - xã hội, thì không thể khơi dậy lòng yêu Ngành, yêu nghề, phát huy truyền thống đoàn kết, thống nhất, tương trợ giúp đỡ lẫn nhau và phối hợp trong công tác, không thể phát huy bản lĩnh, sức sáng tạo của từng cán bộ, công chức, viên chức và người lao động Ngành kiểm toán trong công tác phòng, chống tham nhũng, lãng phí. Do đó, việc thiết lập và triển khai thực hiện văn hoá kiểm toán nhằm đạt được các giá trị cốt lõi của kiểm toán viên, của cơ quan Kiểm toán nhà nước, tăng cường tính liêm chính và đạo đức, tinh thần tự hào nghề nghiệp và tăng cường sự gắn kết, đoàn kết trong cơ quan Kiểm toán nhà nước, trong mỗi đơn vị, đoàn, tổ kiểm toán, lan toả đến các đối tượng kiểm toán là điều cần thiết. Yếu tố văn hoá tác động tích cực đến hiệu lực, hiệu quả phòng, chống tham nhũng của Kiểm toán nhà nước chỉ khi xây dựng được nền văn hoá kiểm toán nhằm xác định trách nhiệm, duy trì lòng trung thành, bảo vệ tính liêm chính, nhấn mạnh việc tuân thủ luật pháp, tôn trọng tính độc lập và duy trì sự tận tụy. Bởi lẽ, để phòng, chống tham nhũng có hiệu quả thì phải xác định rõ vai trò của văn hoá kiểm toán. Văn hoá kiểm toán tác động đến tinh thần trách nhiệm trong thực hiện nhiệm vụ của kiểm toán viên nhằm bảo vệ lợi ích của đất nước và nhân dân, chỉ ra và kiến nghị xử lý những cá nhân, tập thể có hành vi tham nhũng, lãng phí, làm thiệt hại đối với lợi ích đó. Từ đó, tác động đến tư tưởng của kiểm toán viên, thúc đẩy, tạo động lực mạnh mẽ để kiểm toán viên cống hiến trí tuệ cho công việc, hoàn thành tốt nhất nhiệm vụ và tạo uy tín cho cá nhân và cho ngành kiểm toán trong phòng, chống tham nhũng. Tương tự như vậy, văn hoá kiểm toán tạo động lực cho phát triển lòng trung thành, liêm chính, củng cố và tăng cường nhận thức về công vụ, tăng cường tự trau dồi và luôn có ý thức chống lại mọi cám dỗ lợi ích vật chất, nhất là nâng cao tinh thần cảnh giác, tự nhìn nhận bản thân và tự tuân theo kỷ cương, kỷ luật, tuân thủ pháp luật. Văn hoá kiểm toán tác động đến hiệu lực, hiệu quả phòng, chống tham nhũng của cơ quan kiểm toán chính là việc hình thành thái độ, tác phong và tinh thần tuân thủ nguyên tắc coi sự thật là cơ sở, nền tảng; coi luật pháp như các tiêu chí đánh giá, giải quyết các vấn đề kiểm toán theo luật pháp và các quy định, bảo vệ chân giá trị của pháp luật để đảm bảo rằng luật pháp được thi hành nghiêm túc và là cơ sở để tiến hành các biện pháp cần thiết đối với cơ quan, tổ chức, cá nhân vi phạm pháp luật.
Thứ năm, yếu tố tổ chức
Yếu tố tổ chức tác động đến hiệu lực, hiệu quả hoạt động phòng, chống tham nhũng của Kiểm toán nhà nước thể hiện ở sự duy trì vị thế pháp lý là thiết chế Hiến pháp độc lập của Kiểm toán nhà nước. Bên cạnh đó, tính độc lập còn thể hiện trong quá trình tổ chức các bộ phận trong cơ quan, đơn vị của ngành Kiểm toán nhà nước theo hướng hiện đại, chuyên môn hoá cao, tăng tính chuyên nghiệp trong hoạt động; phân cấp quản lý rõ ràng, hợp lý; tăng cường hội nhập phù hợp với thông lệ quốc tế. Thực tế cho thấy, nếu không đề cao yếu tố tổ chức thì hoạt động của Kiểm toán nhà nước trở nên lạc hậu, phân tán, vừa khó quản lý, vừa không thể hiện được hết vai trò, trách nhiệm của kiểm toán viên, không phát huy được các chức năng của Kiểm toán nhà nước, đặc biệt là khó đạt được mục đích phòng, chống tham nhũng trong nội bộ ngành và đối tượng kiểm toán. Như vậy, yếu tố tổ chức có tác động tích cực tới hiệu lực phòng, chống tham nhũng, lãng phí của kiểm toán Nhà nước chỉ khi Kiểm toán nhà nước được kiện toàn về mặt tổ chức, cán bộ; xây dựng được mối quan hệ phối hợp rõ ràng giữa các đơn vị trong ngành; đề cao phối hợp phòng, chống tham nhũng với các cơ quan có liên quan phòng, chống tham nhũng; tăng tính độc lập với các đối tượng kiểm toán thuộc các lĩnh vực thu, chi ngân sách nhà nước; phối hợp chặt chẽ và nâng cao chất lượng giải trình của các cơ quan trước Quốc hội.
Để phát huy các nhân tố tích cực, hạn chế những tác động tiêu cực, kìm hãm hiệu lực, hiệu quả phòng, chống tham nhũng, lãng phí của Kiểm toán nhà nước, cần tiến hành các giải pháp như sau:
Một là, nâng cao nhận thức của các cấp, các ngành, các chính trị gia, luật gia và nhân dân về vị trí độc lập, vai trò quan trọng và chức năng của Kiểm toán nhà nước trong công tác phòng, chống tham nhũng, lãng phí.
Hai là, tăng cường sự lãnh đạo của Đảng đối với hoạt động phòng, chống tham nhũng, lãng phí của Kiểm toán nhà nước. Quán triệt quan điểm Đại hội XIII của Đảng về chủ trương “Xây dựng Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa trong sạch, vững mạnh, tinh gọn, hoạt động hiệu lực, hiệu quả, vì nhân dân phục vụ và vì sự phát triển của đất nước. Tăng cường công tác kiểm tra, giám sát, thanh tra, kiểm toán, điều tra, truy tố, xét xử, thi hành án. Phát hiện sớm, xử lý nghiêm minh các vụ việc, vụ án tham nhũng, lãng phí, kiên quyết thu hồi tài sản tham nhũng”. Đồng thời chú trọng công tác cán bộ, công tác kiểm tra, giám sát của Đảng, tăng cường kỷ luật trong Đảng, tăng cường các biện pháp phòng, chống tham nhũng, lãng phí ngay chính hệ thống cơ quan Kiểm toán nhà nước.
Ba là, rà soát hệ thống quy định pháp luật hiện hành, nhất là Luật Phòng, chống tham nhũng, Luật Kiểm toán nhà nước và văn bản pháp luật có liên quan như Luật Ngân sách nhà nước, Luật Thanh tra, Luật Tổ chức Quốc hội, Luật Khiếu nại, Luật Tố cáo… để phát hiện các bất cập, lỗ hổng để kiến nghị sửa đổi, bổ sung kịp thời; hoàn thiện quy định về vị trí, chức năng của Kiểm toán nhà nước để có cơ sở xác định rõ nhiệm vụ, giới hạn trách nhiệm của Kiểm toán nhà nước trong phòng, chống tham nhũng, lãng phí (việc sử dụng kết quả kiểm toán của cơ quan điều tra, truy tố, xét xử; về trách nhiệm của Đoàn Kiểm toán, cơ quan được kiểm toán; về giá trị của Biên bản kiểm toán, Báo cáo kiểm toán…) Hoàn thiện văn bản thuộc thẩm quyền của Tổng Kiểm toán nhà nước như hoàn thiện quy định về quy trình kiểm toán các vụ việc có dấu hiệu tham nhũng theo quy định của Luật Kiểm toán nhà nước; hoàn thiện các hệ thống chuẩn mực, quy trình, phương pháp chuyên môn nghiệp vụ theo chuẩn quốc tế phù hợp với điều kiện Việt Nam và thực tiễn của Kiểm toán nhà nước.
Bốn là, kiện toàn tổ chức bộ máy và triển khai các biện pháp tổ chức, cán bộ liên quan đến việc công khai chuyển đổi vị trí công tác, quy trình, báo cáo vụ việc có dấu hiệu tham nhũng, lãng phí, thanh tra, kiểm tra, quản lý nội bộ khoa học, đề cao trách nhiệm của người đứng đầu; chú trọng xây dựng văn hoá kiểm toán nhằm lan toả và phát huy giá trị cốt lõi để góp phần thực hiện thắng lợi các nhiệm vụ phòng, chống tham nhũng, lãng phí, nâng cao vị thế và uy tín của ngành kiểm toán.
Năm là, tiếp tục nghiên cứu kinh nghiệm tốt của quốc tế trong việc phát huy vai trò của cơ quan Kiểm toán nhà nước trong phòng, chống tham nhũng, lãng phí; kinh nghiệm trong xây dựng pháp luật, chỉ ra ưu điểm, hạn chế và yếu tố phù hợp để kiến nghị ban hành triển khai thực hiện ở Việt Nam như quy định về kiểm toán trách nhiệm kinh tế của cán bộ lãnh đạo trong cơ quan, tổ chức sử dụng, quản lý tài chính công, tài sản công (kinh nghiệm của Trung Quốc), hoặc thành lập đơn vị kiểm toán điều tra hoặc quy định chức năng điều tra (Indonesia, Philippines, Trung Quốc), quy định về số lượng biên chế trên tổng số công việc và thời gian phải hoàn thành (Philippines, Myanmar, Indonesia…)
TÀI LIỆU THAM KHẢO
1. GS.TS Đoàn Xuân Tiên, Phòng, chống tham nhũng và vai trò của Kiểm toán nhà nước trong phòng, chống tham nhũng, Tạp chí Kế toán và kiểm toán số 10/2021.
2. Báo cáo kết quả nghiên cứu Chuyên đề: “Đánh giá việc thực hiện các mục tiêu đấu tranh phòng, chống tham nhũng, lãng phí giai đoạn 2011 – 2020 và mục tiêu, nhiệm vụ của giai đoạn 2021-2030, kế hoạch 5 năm 2021-2025”
3. Phan Trường Giang, xây dựng văn hoá kiểm toán với những giá trị cốt lõi để phát triển Kiểm toán nhà nước bền vững, Báo Kiểm toán số 27,28 ngày 10/7/2018.
4. GS.TS. Phan Trung Lý (2020), Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam và những vấn đề đặt ra đối với việc thực hiện công khai, minh bạch và trách nhiệm giải trình.
PGS.TS Trương Thị Hồng Hà
(Tạp chí Nghiên cứu Khoa học kiểm toán số 176)
Trong những năm qua, hoạt động Kiểm toán nhà nước đã phát hiện và ngăn chặn các hành vi tham nhũng, thất thoát, lãng phí, chuyển hồ sơ nhiều vụ có dấu hiệu vi phạm cho cơ quan điều tra để xem xét, xử lý hình sự; cảnh báo những hạn chế, thiếu sót và yếu kém, sơ hở, bất cập trong công tác quản lý để các cơ quan, đơn vị kịp thời khắc phục, phòng ngừa, hoàn thiện kiểm soát nội bộ, nâng cao hiệu quả quản lý, sử dụng tài chính công, tài sản công. Thực tế đấu tranh phòng chống tham nhũng cho thấy hoạt động Kiểm toán nhà nước đã tạo góp phần tạo nên một cơ chế đấu tranh phòng chống tham nhũng đặc thù có hiệu quả thiết thực. Tuy nhiên, trong quá trình hoạt động, hoạt động của Kiểm toán nhà nước còn bộc lộ một số hạn chế, vướng mắc, làm ảnh hưởng đến công tác phòng, chống tham nhũng, lãng phí. Do đó, để nâng cao hơn nữa hiệu lực, hiệu quả hoạt động phòng, chống tham nhũng, lãng phí cần phải xác định những nhân tố tác động để từ đó có giải pháp hoàn thiện, góp phần đáp ứng yêu cầu của công tác phòng, chống tham nhũng của Kiểm toán nhà nước.
Thực tế đấu tranh phòng chống tham nhũng cho thấy hoạt động Kiểm toán nhà nước đã tạo góp phần tạo nên một cơ chế đấu tranh phòng chống tham nhũng đặc thù có hiệu quả thiết thực. Thông qua việc tham gia công tác phòng chống tham nhũng có hiệu quả, vị thế của Kiểm toán nhà nước được nâng cao, đồng thời tích lũy được nhiều kinh nghiệm trong phương thức đấu tranh, nâng cao bản lĩnh chính trị, bồi dưỡng năng lực đội ngũ, đáp ứng yêu cầu trong thực hiện nhiệm vụ chính trị của cơ quan, đơn vị.
Có rất nhiều nhân tố tác động, quan trọng hơn cả là yếu tố chính trị, kinh tế, pháp lý, văn hoá - xã hội để làm rõ trạng thái tác động về môi trường kinh tế - xã hội, pháp luật, sự phối hợp của Kiểm toán nhà nước với các cơ quan quản lý tài chính công và các cơ quan chức năng.
Thứ nhất, nhân tố pháp lý và hệ thống pháp luật của quốc gia
Ở các quốc gia phát triển, với một hệ thống pháp luật minh bạch, dân chủ, tiến bộ và một nền kinh tế thị trường lành mạnh là yếu tố để hoạt động Kiểm toán Nhà nước diễn ra như một hiện tượng tất yếu, tự nhiên của đời sống. Mục đích phòng, chống tham nhũng của Kiểm toán nhà nước phụ thuộc nhiều vào sự tương tác qua lại thường xuyên giữa Kiểm toán nhà nước và hệ thống các quy định pháp luật. Quan hệ giữa hiệu quả, hiệu lực của Kiểm toán nhà nước với chất lượng của hệ thống pháp luật là quan hệ có mối quan hệ nhân quả, tương tương tác hai chiều: pháp luật là cơ sở để để Kiểm toán nhà nước tiến hành kiểm toán, phát hiện kịp thời, ngăn chặn phòng, chống tham nhũng; Kiểm toán nhà nước là một thiết chế hành động, đưa pháp luật vào cuộc sống, đồng thời thông qua hoạt động, phát hiện những lỗ hổng của pháp luật để kiến nghị sửa đổi, bổ sung, nâng cao chất lượng pháp luật; ngược lại, một hệ thống pháp luật tốt chính là là nhân tố thúc đẩy Kiểm toán nhà nước trở thành cơ quan phát huy tốt vai trò phòng, chống tham nhũng. Thông qua thực hiện pháp luật về kiểm toán Nhà nước, các quốc gia giảm thiểu được nguy cơ và tác hại của tham nhũng, lãng phí, điều chỉnh khả năng quản trị Nhà nước và phòng, chống tham nhũng, lãng phí, trong khu vực công. Cụ thể như:
+ Pháp luật cụ thể hoá quan điểm, đường lối, chính sách của Đảng về vị trí, vai trò của Kiểm toán nhà nước trong phòng, chống tham nhũng, lãng phí. Đồng thời quy định cụ thể về kiểm soát quyền lực, không để lạm quyền, lộng quyền dẫn đến tham nhũng, lãng phí thất thoát tài sản, nguồn vốn của Nhà nước. Chú trọng cụ thể hoá cơ chế Đảng lãnh đạo, Nhà nước quản lý, nhân dân làm chủ trong phòng, chống tham nhũng, lãng phí.
+ Pháp luật tạo ra các quy định kịp thời, toàn diện, bảo đảm rằng mọi hoạt động do Kiểm toán nhà nước tổ chức triển khai thực hiện được độc lập, chỉ tuân theo pháp luật, không có sự can thiệp trái pháp luật vào hoạt động kiểm toán. Do đó, các yếu tố cần và đủ của hệ thống pháp luật gắn chặt với yêu cầu của một hệ thống pháp luật công khai, minh bạch, bảo đảm thực hiện đầy đủ các nguyên tắc phòng, chống tham nhũng, lãng phí. Đồng thời, pháp luật là căn cứ bảo đảm mọi đánh giá, xác nhận, kết luận và kiến nghị của Kiểm toán nhà nước đưa ra đối với việc quản lý, sử dụng tài chính công, tài sản công phải công khai, khách quan, khoa học và chính xác.
+ Hệ thống pháp luật đầy đủ bảo đảm mọi hoạt động do Kiểm toán Nhà nước thực hiện phải dựa trên cơ sở pháp luật, hướng đến đánh giá đúng đắn về tính kinh tế, tính hiệu quả của việc quản lý và sử dụng các nguồn tài chính công, tài sản công, nhất là các dự án đầu tư, các chương trình chỉ tiêu quốc gia góp phần nâng cao hiệu quả, hiệu lực phòng chống tham nhũng của Kiểm toán nhà nước, ngăn ngừa rủi ro và sai phạm, nâng cao hiệu quả trong chi tiêu công, chống thất thoát, lãng phí, tham nhũng.
+ Pháp luật quy định hoạt động của Kiểm toán nhà nước phù hợp với điều kiện chính trị, kinh tế - xã hội, tồn tại khách quan trong từng thời kỳ phát triển đất nước nhất định là nhân tố góp phần phát huy vai trò của Kiểm toán nhà nước trong phòng, chống tham nhũng, lãng phí. Do đó, bên cạnh tính ổn định, pháp luật cần phải được rà soát thường xuyên, phát hiện bất cập để sửa đổi kịp thời, làm cơ sở cho Kiểm toán nhà nước hoạt động.
Thứ hai, yếu tố chính trị
Yếu tố chính trị là nhân tố quan trọng tác động đến hiệu quả, hiệu lực hoạt động của kiểm toán Nhà nước gồm các quan điểm, tư tưởng, chủ trương, đường lối của Đảng, sự lãnh đạo của Đảng (phương thức, nội dung, lề lối làm việc) tạo ra môi trường chính trị, quan hệ chính trị, ý thức chính trị, hoạt động chính trị…
Ở nước ta, Đảng rất quan tâm tới việc ban hành nhiều chủ trương, đường lối, nghị quyết và xây dựng hệ thống cơ chế, khuôn khổ pháp lý và chỉ đạo, hướng dẫn triển khai thực hiện các chủ trương của Đảng về tăng cường sự lãnh đạo của Đảng đối với công tác phòng, chống tham nhũng, lãng phí, phát huy vai trò của cả hệ thống chính trị nói chung và Kiểm toán nhà nước nói riêng, phù hợp với tình hình kinh tế - xã hội của đất nước theo từng thời kỳ. Vai trò của Kiểm toán nhà nước đối với công cuộc phòng, chống tham nhũng được phát huy trên cơ sở đường lối, chủ trương của Đảng Cộng sản Việt Nam không ngừng được đổi mới. Thêm vào đó, trong quá trình thực hiện được Đảng tiến hành sơ kết, tổng kết và rút ra các bài học kinh nghiệm để ngày càng hoàn thiện. Do đó, yếu tố chính trị tác động sâu sắc tới hoạt động phòng, chống tham nhũng, lãng phí của Kiểm toán nhà nước. Cụ thể:
+ Sự lãnh đạo của Đảng đối với tổ chức và hoạt động của Kiểm toán nhà nước có tác động tích cực đến việc hiện thực hoá các chủ trương, đường lối về phòng, chống tham nhũng của Kiểm toán nhà nước. Bởi lẽ các chủ trương, quan điểm của Đảng đúng đắn, phù hợp với chức năng, nhiệm vụ của Kiểm toán nhà nước, phù hợp ý chí, nguyện vọng của cán bộ kiểm toán thì hiệu lực, hiệu quả của công tác phòng, chống tham nhũng, lãng phí đạt mục đích, yêu cầu đề ra.
+ Công tác quán triệt, triển khai chính sách, đường lối về phòng, chống tham nhũng, lãng phí đến các đơn vị trong cơ quan Kiểm toán nhà nước, đến từng đối tượng cán bộ, đảng viên đa dạng, hiệu quả, dễ nhớ, dễ hiểu có tác động tích cực đến nhận thức nên đảm bảo dễ thực hiện. Đồng thời các biện pháp kiểm tra, giám sát của Đảng trong quá trình thực hiện cũng như công tác sơ kết, tổng kết chủ trương, đường lối của Đảng được chú trọng sẽ tìm ra ưu điểm phát huy, khó khăn, vướng mắc để tháo gỡ kịp thời. Điều đó cho thấy, công tác tuyên truyền chủ trương, đường lối phòng, chống tham nhũng của Đảng được chú trọng, quyết tâm chính trị trong việc thực hiện cao thì việc đưa chủ trương, chính sách của Đảng về phòng, chống tham nhũng vào Nghị quyết, Chương trình, Kế hoạch của Kiểm toán nhà nước để thực hiện một cách trọng tâm, trọng điểm có tác động trực tiếp đến hiệu quả phòng, chống tham nhũng.
+ Việc bố trí cán bộ lãnh đạo, đảng viên đủ năng lực, bản lĩnh chính trị, vào các vị trí lãnh đạo và cấp uỷ, tổ chức đảng, người đứng đầu các đơn vị trong Kiểm toán nhà nước cùng với việc nêu cao tinh thần trách nhiệm, gương mẫu, quyết liệt đi đầu, trực tiếp lãnh đạo, chỉ đạo và thực hiện công tác chuyên môn nhằm phòng, chống tham nhũng, lãng phí tác động trực tiếp đến hiệu lực, hiệu quả hoạt động phòng, chống tham nhũng, lãng phí của Kiểm toán nhà nước. Ngược lại, nếu lơi là công tác cán bộ thì hoạt động phòng, chống tham nhũng, lãng phí sẽ bế tắc, thậm chí có nguy cơ tham nhũng ngay trong cơ quan phòng, chống tham nhũng. Điều này thực tế đã chứng minh và là bài học đắt giá cho việc thiếu quan tâm đến yếu tố chính trị mà cụ thể là nhân tố con người, nhất là công tác bố trí cán bộ vào vị trí lãnh đạo.
+ Tính chất pháp quyền là cơ sở chính trị quan trọng cho sự tồn tại tính tích cực chính trị của đảng viên trong cơ quan Kiểm toán nhà nước. Các cấp ủy đảng, tổ chức đảng trong hệ thống Kiểm toán nhà nước chú trọng các biện pháp tổ chức thực hiện các quy định của Đảng về phòng, chống tham nhũng vào thực tiễn và coi các quy định đó là phương tiện quyết định đến hiệu quả, hiệu lực hoạt động kiểm toán. Đồng thời nâng cao văn hóa chính trị cho cán bộ, công chức, đảng viên trong quá trình kiểm toán có thói quen chấp hành đường lối chính trị của Đảng, tuân thủ các quy định của Đảng cũng như tạo lập tính công khai, minh bạch, trách nhiệm giải trình và giám sát việc thực hiện chủ trương phòng, chống tham nhũng, lãng phí.
+ Cơ chế phối hợp trong các cơ quan có chức năng kiểm tra, nội chính của Đảng, giám sát của Quốc hội, thanh tra của Chính phủ, truy tố của Viện kiểm sát, xét xử của Toà án trong phòng, chống tham nhũng có vai trò quan trọng trong kết quả phòng chống tham nhũng. Trong đó, quan trọng hơn cả là cơ chế lãnh đạo, phối hợp giữa Ban Nội chính Trung ương, Uỷ ban Kiểm tra Trung ương, Đảng đoàn Quốc hội, các ban cán sự đảng Chính phủ, Toà án nhân dân tối cao, Viện kiểm sát nhân dân tối cao với Ban cán sự đảng Kiểm toán nhà nước. Việc phối hợp công tác theo nguyên tắc bảo đảm sự lãnh đạo tập trung thống nhất của Đảng; thực hiện đúng chủ trương, đường lối của Đảng, chính sách, pháp luật của Nhà nước; phù hợp với nguyên tắc tổ chức, hoạt động của Đảng và chức năng, nhiệm vụ, quyền hạn của mỗi cơ quan trên cơ sở hợp tác, tích cực phối hợp, tạo điều kiện thuận lợi để mỗi cơ quan hoàn thành tốt nhiệm vụ. Thông tin trao đổi đảm bảo chính xác, đầy đủ, sử dụng đúng mục đích và được bảo mật theo quy định của Đảng và Nhà nước. Việc phối hợp công tác với Ban cán sự Kiểm toán nhà nước có ý nghĩa quan trọng trong việc nâng cao hiệu quả công tác đấu tranh phòng, chống tham nhũng và vi phạm pháp luật trong đời sống kinh tế - xã hội, góp phần vào việc thực hiện thành công các chủ trương, chính sách của Đảng, pháp luật của Nhà nước về phòng, chống tham nhũng, lãng phí.
Thứ ba, yếu tố kinh tế
Yếu tố kinh tế tác động đến hiệu lực, hiệu quả phòng, chống tham nhũng, lãng phí của Kiểm toán Nhà nước thể hiện thông qua hệ thống các quan điểm, tư tưởng, đường lối, chủ trương về xây dựng và phát triển nền kinh tế; hoàn cảnh về kinh tế, nền kinh tế, hệ thống chính sách, pháp luật về kinh tế, cơ sở vật chất, kỹ thuật phục vụ hoạt động kiểm toán... Nền kinh tế tăng trưởng mạnh, bền vững là điều kiện thuận lợi cho hoạt động Kiểm toán nhà nước. Tốc độ phát triển kinh tế kéo theo sự thay đổi, phát triển của nền kinh tế số, ứng dụng công nghệ thông tin và hạ tầng kỹ thuật tác động thuận lợi, làm thay đổi diện mạo, nhất là tính hiện đại, tính kịp thời của hoạt động Kiểm toán nhà nước. Sự phát triển và hoàn thiện cơ chế kinh tế tác động tích cực đến hệ thống Kiểm toán nhà nước nói chung, hướng ngành kiểm toán tiếp cận, hòa nhập với chuẩn mực, nguyên tắc, thông lệ của kiểm toán các nước, thúc đẩy cải cách triệt để, toàn diện hoạt động kiểm toán Nhà nước. Việc phát hiện biểu hiện tham nhũng, thiệt hại kinh tế, lãng phí thông qua quá trình kiểm toán được phát hiện nhanh và chính xác cũng nhờ có nắm bắt được quy luật phát triển kinh tế và cơ chế quản lý kinh tế của Nhà nước. Ngược lại, nền kinh tế có tốc độ tăng trưởng chậm, lạc hậu, có biểu hiện của nền kinh tế thị trường non yếu tạo cơ hội cho các nhóm lợi ích trục lợi, tiềm ẩn tham nhũng, lãng phí tác động tiêu cực tới hiệu quả công tác phòng, chống tham nhũng, lãng phí của Kiểm toán nhà nước. Một số hoạt động kiểm toán không được triển khai kịp thời hoặc triển khai không có hiệu quả vì lý do kinh tế. Đồng thời, các yếu tố kinh tế như chính sách kinh tế không rõ ràng, có nhiều thay đổi thì hoạt động Kiểm toán nhà nước nói chung và trong phòng, chống tham nhũng, lãng phí khó có thể được đảm bảo về tính thống nhất. Do vậy, kinh tế và bảo đảm kinh tế là nhân tố quyết định đến hiệu quả, hiệu lực phòng, chống tham nhũng của Kiểm toán nhà nước. Trong phạm vi nhất định, yếu tố kinh tế tác động đến hiệu quả kiểm toán Nhà nước trong phòng, chống tham nhũng, lãng phí đòi hỏi phải được quan tâm đó là: chế độ, chính sách thoả đáng đối với đội ngũ kiểm toán viên; bảo đảm công cụ kiểm toán hiện đại hỗ trợ khai thác, trích xuất, phân tích số liệu, dữ liệu; chính sách kinh tế ổn định, công khai, minh bạch…
Thứ tư, yếu tố văn hoá - xã hội
Yếu tố văn hóa - xã hội tác động đến phòng chống tham nhũng, lãng phí của Kiểm toán nhà nước là hệ thống các quan điểm, tư tưởng, đường lối, chủ trương về văn hóa - xã hội; các đặc điểm, truyền thống văn hóa, giá trị văn hóa, lối sống, truyền thống của ngành Kiểm toán; điều kiện, hoàn cảnh xã hội, đặc điểm của đối tượng kiểm toán; hệ thống chính sách, pháp luật về văn hóa - xã hội … hay nói cách khác, văn hóa kiểm toán là một bộ phận quan trọng của văn hóa công sở, công chức và công vụ; đồng thời là cơ sở đạo đức, trụ cột tinh thần và nguồn năng lượng đảm bảo cho sự phát triển hoạt động kiểm toán, cơ quan Kiểm toán nhà nước một cách bền vững. Nghiên cứu yếu tố văn hóa - xã hội tác động đến hoạt động phòng, chống tham nhũng của Kiểm toán nhà nước là nghiên cứu đến yếu tố con người với mối quan hệ tương tác với xã hội và nền văn hoá tạo nên con người đó. Các kiểm toán viên và cơ quan Kiểm toán, các đoàn kiểm toán không sống trong một thế giới, xã hội biệt lập mà họ sống, làm việc trong nhiều mối quan hệ tương tác phức tạp, thậm chí phải đối mặt với nhiều cám dỗ trong công việc. Do đó, không chỉ chú ý đến những tác động tích cực như: niềm tự hào về nghề kiểm toán và truyền thống tốt đẹp của ngành kiểm toán; giá trị đạo đức, văn hoá và sự lan toả xã hội của nghề kiểm toán để tạo ra sự thận trọng, nói không với tham nhũng, hối lộ mà còn phải chú ý đến tác động tiêu cực từ phía xã hội đến hoạt động kiểm toán như đề cao lợi ích cá nhân, thu vén lợi ích cho người thân, hoặc tạo thói quen làm việc hời hợt, chủ quan, vô cảm đối với hành vi là lãng phí tài chính công, tài sản công, thậm chí tác động đến làm sai lệch kết quả kiểm toán…
Văn hoá kiểm toán tạo nên uy tín nghề nghiệp, bản lĩnh nghề nghiệp và sự tích cực trong việc phát triển nghề nghiệp, nâng cao chất lượng, hiệu lực, hiệu quả trong các mặt công tác, nhất là trong hoạt động kiểm toán nhằm phòng, chống tham nhũng, lãng phí; đồng thời văn hoá tác động tới kiểm toán viên, thúc đẩy việc học tập, nâng cao trình độ về mọi mặt, rèn luyện ý thức tổ chức kỷ luật, nâng cao phẩm chất đạo đức và văn hóa nghề nghiệp: kiểm toán chính xác và phát hiện kịp thời tham nhũng, lãng phí để có biện pháp cảnh bảo, ngăn chặn và trừng phạt… Ngược lại, nếu không đề cao yếu tố tích cực của văn hoá - xã hội, thì không thể khơi dậy lòng yêu Ngành, yêu nghề, phát huy truyền thống đoàn kết, thống nhất, tương trợ giúp đỡ lẫn nhau và phối hợp trong công tác, không thể phát huy bản lĩnh, sức sáng tạo của từng cán bộ, công chức, viên chức và người lao động Ngành kiểm toán trong công tác phòng, chống tham nhũng, lãng phí. Do đó, việc thiết lập và triển khai thực hiện văn hoá kiểm toán nhằm đạt được các giá trị cốt lõi của kiểm toán viên, của cơ quan Kiểm toán nhà nước, tăng cường tính liêm chính và đạo đức, tinh thần tự hào nghề nghiệp và tăng cường sự gắn kết, đoàn kết trong cơ quan Kiểm toán nhà nước, trong mỗi đơn vị, đoàn, tổ kiểm toán, lan toả đến các đối tượng kiểm toán là điều cần thiết. Yếu tố văn hoá tác động tích cực đến hiệu lực, hiệu quả phòng, chống tham nhũng của Kiểm toán nhà nước chỉ khi xây dựng được nền văn hoá kiểm toán nhằm xác định trách nhiệm, duy trì lòng trung thành, bảo vệ tính liêm chính, nhấn mạnh việc tuân thủ luật pháp, tôn trọng tính độc lập và duy trì sự tận tụy. Bởi lẽ, để phòng, chống tham nhũng có hiệu quả thì phải xác định rõ vai trò của văn hoá kiểm toán. Văn hoá kiểm toán tác động đến tinh thần trách nhiệm trong thực hiện nhiệm vụ của kiểm toán viên nhằm bảo vệ lợi ích của đất nước và nhân dân, chỉ ra và kiến nghị xử lý những cá nhân, tập thể có hành vi tham nhũng, lãng phí, làm thiệt hại đối với lợi ích đó. Từ đó, tác động đến tư tưởng của kiểm toán viên, thúc đẩy, tạo động lực mạnh mẽ để kiểm toán viên cống hiến trí tuệ cho công việc, hoàn thành tốt nhất nhiệm vụ và tạo uy tín cho cá nhân và cho ngành kiểm toán trong phòng, chống tham nhũng. Tương tự như vậy, văn hoá kiểm toán tạo động lực cho phát triển lòng trung thành, liêm chính, củng cố và tăng cường nhận thức về công vụ, tăng cường tự trau dồi và luôn có ý thức chống lại mọi cám dỗ lợi ích vật chất, nhất là nâng cao tinh thần cảnh giác, tự nhìn nhận bản thân và tự tuân theo kỷ cương, kỷ luật, tuân thủ pháp luật. Văn hoá kiểm toán tác động đến hiệu lực, hiệu quả phòng, chống tham nhũng của cơ quan kiểm toán chính là việc hình thành thái độ, tác phong và tinh thần tuân thủ nguyên tắc coi sự thật là cơ sở, nền tảng; coi luật pháp như các tiêu chí đánh giá, giải quyết các vấn đề kiểm toán theo luật pháp và các quy định, bảo vệ chân giá trị của pháp luật để đảm bảo rằng luật pháp được thi hành nghiêm túc và là cơ sở để tiến hành các biện pháp cần thiết đối với cơ quan, tổ chức, cá nhân vi phạm pháp luật.
Thứ năm, yếu tố tổ chức
Yếu tố tổ chức tác động đến hiệu lực, hiệu quả hoạt động phòng, chống tham nhũng của Kiểm toán nhà nước thể hiện ở sự duy trì vị thế pháp lý là thiết chế Hiến pháp độc lập của Kiểm toán nhà nước. Bên cạnh đó, tính độc lập còn thể hiện trong quá trình tổ chức các bộ phận trong cơ quan, đơn vị của ngành Kiểm toán nhà nước theo hướng hiện đại, chuyên môn hoá cao, tăng tính chuyên nghiệp trong hoạt động; phân cấp quản lý rõ ràng, hợp lý; tăng cường hội nhập phù hợp với thông lệ quốc tế. Thực tế cho thấy, nếu không đề cao yếu tố tổ chức thì hoạt động của Kiểm toán nhà nước trở nên lạc hậu, phân tán, vừa khó quản lý, vừa không thể hiện được hết vai trò, trách nhiệm của kiểm toán viên, không phát huy được các chức năng của Kiểm toán nhà nước, đặc biệt là khó đạt được mục đích phòng, chống tham nhũng trong nội bộ ngành và đối tượng kiểm toán. Như vậy, yếu tố tổ chức có tác động tích cực tới hiệu lực phòng, chống tham nhũng, lãng phí của kiểm toán Nhà nước chỉ khi Kiểm toán nhà nước được kiện toàn về mặt tổ chức, cán bộ; xây dựng được mối quan hệ phối hợp rõ ràng giữa các đơn vị trong ngành; đề cao phối hợp phòng, chống tham nhũng với các cơ quan có liên quan phòng, chống tham nhũng; tăng tính độc lập với các đối tượng kiểm toán thuộc các lĩnh vực thu, chi ngân sách nhà nước; phối hợp chặt chẽ và nâng cao chất lượng giải trình của các cơ quan trước Quốc hội.
Để phát huy các nhân tố tích cực, hạn chế những tác động tiêu cực, kìm hãm hiệu lực, hiệu quả phòng, chống tham nhũng, lãng phí của Kiểm toán nhà nước, cần tiến hành các giải pháp như sau:
Một là, nâng cao nhận thức của các cấp, các ngành, các chính trị gia, luật gia và nhân dân về vị trí độc lập, vai trò quan trọng và chức năng của Kiểm toán nhà nước trong công tác phòng, chống tham nhũng, lãng phí.
Hai là, tăng cường sự lãnh đạo của Đảng đối với hoạt động phòng, chống tham nhũng, lãng phí của Kiểm toán nhà nước. Quán triệt quan điểm Đại hội XIII của Đảng về chủ trương “Xây dựng Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa trong sạch, vững mạnh, tinh gọn, hoạt động hiệu lực, hiệu quả, vì nhân dân phục vụ và vì sự phát triển của đất nước. Tăng cường công tác kiểm tra, giám sát, thanh tra, kiểm toán, điều tra, truy tố, xét xử, thi hành án. Phát hiện sớm, xử lý nghiêm minh các vụ việc, vụ án tham nhũng, lãng phí, kiên quyết thu hồi tài sản tham nhũng”. Đồng thời chú trọng công tác cán bộ, công tác kiểm tra, giám sát của Đảng, tăng cường kỷ luật trong Đảng, tăng cường các biện pháp phòng, chống tham nhũng, lãng phí ngay chính hệ thống cơ quan Kiểm toán nhà nước.
Ba là, rà soát hệ thống quy định pháp luật hiện hành, nhất là Luật Phòng, chống tham nhũng, Luật Kiểm toán nhà nước và văn bản pháp luật có liên quan như Luật Ngân sách nhà nước, Luật Thanh tra, Luật Tổ chức Quốc hội, Luật Khiếu nại, Luật Tố cáo… để phát hiện các bất cập, lỗ hổng để kiến nghị sửa đổi, bổ sung kịp thời; hoàn thiện quy định về vị trí, chức năng của Kiểm toán nhà nước để có cơ sở xác định rõ nhiệm vụ, giới hạn trách nhiệm của Kiểm toán nhà nước trong phòng, chống tham nhũng, lãng phí (việc sử dụng kết quả kiểm toán của cơ quan điều tra, truy tố, xét xử; về trách nhiệm của Đoàn Kiểm toán, cơ quan được kiểm toán; về giá trị của Biên bản kiểm toán, Báo cáo kiểm toán…) Hoàn thiện văn bản thuộc thẩm quyền của Tổng Kiểm toán nhà nước như hoàn thiện quy định về quy trình kiểm toán các vụ việc có dấu hiệu tham nhũng theo quy định của Luật Kiểm toán nhà nước; hoàn thiện các hệ thống chuẩn mực, quy trình, phương pháp chuyên môn nghiệp vụ theo chuẩn quốc tế phù hợp với điều kiện Việt Nam và thực tiễn của Kiểm toán nhà nước.
Bốn là, kiện toàn tổ chức bộ máy và triển khai các biện pháp tổ chức, cán bộ liên quan đến việc công khai chuyển đổi vị trí công tác, quy trình, báo cáo vụ việc có dấu hiệu tham nhũng, lãng phí, thanh tra, kiểm tra, quản lý nội bộ khoa học, đề cao trách nhiệm của người đứng đầu; chú trọng xây dựng văn hoá kiểm toán nhằm lan toả và phát huy giá trị cốt lõi để góp phần thực hiện thắng lợi các nhiệm vụ phòng, chống tham nhũng, lãng phí, nâng cao vị thế và uy tín của ngành kiểm toán.
Năm là, tiếp tục nghiên cứu kinh nghiệm tốt của quốc tế trong việc phát huy vai trò của cơ quan Kiểm toán nhà nước trong phòng, chống tham nhũng, lãng phí; kinh nghiệm trong xây dựng pháp luật, chỉ ra ưu điểm, hạn chế và yếu tố phù hợp để kiến nghị ban hành triển khai thực hiện ở Việt Nam như quy định về kiểm toán trách nhiệm kinh tế của cán bộ lãnh đạo trong cơ quan, tổ chức sử dụng, quản lý tài chính công, tài sản công (kinh nghiệm của Trung Quốc), hoặc thành lập đơn vị kiểm toán điều tra hoặc quy định chức năng điều tra (Indonesia, Philippines, Trung Quốc), quy định về số lượng biên chế trên tổng số công việc và thời gian phải hoàn thành (Philippines, Myanmar, Indonesia…)
TÀI LIỆU THAM KHẢO
1. GS.TS Đoàn Xuân Tiên, Phòng, chống tham nhũng và vai trò của Kiểm toán nhà nước trong phòng, chống tham nhũng, Tạp chí Kế toán và kiểm toán số 10/2021.
2. Báo cáo kết quả nghiên cứu Chuyên đề: “Đánh giá việc thực hiện các mục tiêu đấu tranh phòng, chống tham nhũng, lãng phí giai đoạn 2011 – 2020 và mục tiêu, nhiệm vụ của giai đoạn 2021-2030, kế hoạch 5 năm 2021-2025”
3. Phan Trường Giang, xây dựng văn hoá kiểm toán với những giá trị cốt lõi để phát triển Kiểm toán nhà nước bền vững, Báo Kiểm toán số 27,28 ngày 10/7/2018.
4. GS.TS. Phan Trung Lý (2020), Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam và những vấn đề đặt ra đối với việc thực hiện công khai, minh bạch và trách nhiệm giải trình.
PGS.TS Trương Thị Hồng Hà
(Tạp chí Nghiên cứu Khoa học kiểm toán số 176)