Những sai sót thường gặp trong kiểm toán gói thầu tư vấn và chi phí khác tại các dự án giao thông quan trọng Quốc gia(sav.gov.vn) - Các dự án giao thông quan trọng quốc gia không chỉ là “đòn bẩy” phát triển kinh tế - xã hội mà còn là thước đo năng lực quản lý nguồn lực công. Tuy nhiên, đằng sau những tuyến đường huyết mạch ấy, quá trình kiểm toán đã hé lộ không ít sai sót trong các gói thầu tư vấn và chi phí khác – từ khảo sát thiếu chính xác, lập dự toán sai lệch đến nghiệm thu chưa minh bạch. Những vấn đề này không chỉ làm giảm hiệu quả dự án mà còn đặt ra thách thức lớn cho công tác kiểm toán và quản lý. Từ những tổng kết của KTNN khu vực II, bài viết này sẽ phân tích thực trạng, nguyên nhân và đề xuất giải pháp nhằm hoàn thiện hơn quá trình thực hiện các dự án giao thông trọng điểm. Vai trò của các dự án giao thông quốc gia và thách thức trong quản lý gói thầu Các dự án giao thông quan trọng quốc gia giữ vai trò cốt lõi trong chiến lược phát triển kinh tế - xã hội của Việt Nam. Những dự án này không chỉ nâng cấp hệ thống cơ sở hạ tầng, tạo điều kiện thuận lợi cho lưu thông hàng hóa và hành khách mà còn góp phần giảm ùn tắc, cải thiện chất lượng cuộc sống và mở rộng cơ hội việc làm. Để đảm bảo các dự án hoàn thành đúng tiến độ, đạt chất lượng và tối ưu hóa nguồn lực, việc quản lý hiệu quả các gói thầu tư vấn cùng các gói thầu thuộc chi phí khác là yếu tố không thể xem nhẹ. Các gói thầu tư vấn, như khảo sát và thiết kế, đóng vai trò nền tảng trong việc định hình phương án triển khai tối ưu về kỹ thuật và tài chính, trong khi các gói thầu chi phí khác, chẳng hạn rà phá bom mìn vật nổ (BMVN), đảm bảo an toàn và hỗ trợ quá trình thi công thuận lợi. Tuy nhiên, thực tế kiểm toán cho thấy vẫn tồn tại nhiều sai sót đáng kể, đòi hỏi sự điều chỉnh kịp thời từ các bên liên quan.  Trong những năm gần đây, Kiểm toán Nhà nước (KTNN) khu vực II đã thực hiện kiểm toán nhiều dự án giao thông lớn, bao gồm Dự án xây dựng một số đoạn đường bộ cao tốc Bắc - Nam phía Đông giai đoạn 2017-2020 (đoạn Cam Lộ - La Sơn, La Sơn - Túy Loan, Diễn Châu - Bãi Vọt) và Dự án cao tốc Bắc Giang - Lạng Sơn. Qua quá trình này, nhiều vấn đề trong các gói thầu tư vấn và chi phí khác đã được phát hiện, từ khâu khảo sát, lập dự toán đến nghiệm thu, thanh toán. Mục tiêu của bài viết này là hệ thống hóa các sai sót thường gặp, phân tích nguyên nhân và đề xuất giải pháp nhằm nâng cao chất lượng quản lý cũng như hiệu quả kiểm toán các dự án giao thông quan trọng quốc gia trong tương lai. Thực trạng và nguyên nhân sai sót  Qua kiểm toán, KTNN khu vực II nhận thấy các sai sót tập trung chủ yếu ở hai nhóm: gói thầu tư vấn khảo sát, thiết kế và gói thầu rà phá BMVN, ảnh hưởng không nhỏ đến chất lượng dự án và hiệu quả sử dụng ngân sách. Trong gói thầu tư vấn, công tác khảo sát địa hình, địa chất thường thiếu chính xác, không phản ánh đầy đủ thực tế, dẫn đến phải điều chỉnh bổ sung trong quá trình triển khai. Chẳng hạn, một số đoạn tuyến sử dụng phương pháp nội suy do khối lượng khảo sát ban đầu quá thấp, trong khi khảo sát thủy văn và điều tra kinh tế - xã hội bị xem nhẹ, gây ra tình trạng bố trí thừa hoặc thiếu cống thoát nước, cống chui dân sinh và đường gom. Chủ đầu tư chưa thực hiện tốt vai trò giám sát, thể hiện qua việc thiếu biên bản kiểm tra hiện trường về nhân lực, thiết bị hay quy trình thực hiện, thậm chí không phê duyệt trực tiếp báo cáo khảo sát, làm giảm tính minh bạch và trách nhiệm.    Công tác lập dự toán chi phí khảo sát cũng bộc lộ nhiều bất cập. Khối lượng bình đồ tuyến đôi khi không trừ phần nút giao, dữ liệu khảo sát bước trước không được tận dụng cho bước sau, hoặc đơn giá ca máy, nhân công áp dụng sai so với địa phương nơi dự án đi qua. Nghiêm trọng hơn, có trường hợp tính chi phí lán trại cho thí nghiệm trong phòng, thực hiện thí nghiệm mẫu đất nguyên dạng bằng phương pháp 3 trục dù không cần xử lý nền đất yếu, trong khi đơn giá chưa điều chỉnh hệ số phù hợp (như k=0,55 cho mẫu 9 chỉ tiêu hay k=0,3 cho mẫu 7 chỉ tiêu). Đến giai đoạn nghiệm thu, thanh toán, khối lượng thường vượt quá nhiệm vụ khảo sát hoặc báo cáo, thậm chí mẫu đất không thể lấy nguyên dạng (như cát, bùn) vẫn được thanh toán theo giá mẫu nguyên dạng, dẫn đến thất thoát ngân sách. Với những công tác chưa có định mức, đơn giá chính thức, chủ đầu tư thường tạm tính chi phí và đấu thầu trọn gói, tiềm ẩn nguy cơ thiếu chính xác trong quản lý.  Đối với gói thầu rà phá BMVN, hành lang an toàn và độ sâu dò tìm thường không phù hợp với quy mô công trình, phương án thi công thiếu thông báo tình hình BMVN từ cơ quan quân sự cấp tỉnh, đồng thời không có kế hoạch thi công được phê duyệt hay quyết định thành lập công trường. Quá trình xử lý BMVN dò tìm được cũng thiếu chặt chẽ: không lập kế hoạch hủy, không thông báo cho chính quyền địa phương và cơ quan quân sự, chưa kiểm tra chất lượng dò lại trên diện tích tối thiểu (khoảng 1% tổng diện tích). Hơn nữa, khối lượng nghiệm thu chưa trừ phần diện tích đã rà phá từ giai đoạn khảo sát, gây trùng lặp chi phí và lãng phí ngân sách.  Những sai sót này bắt nguồn từ nhiều nguyên nhân khác nhau. Trước hết, đơn vị tư vấn thường thiếu cẩn trọng, lập nhiệm vụ khảo sát tiết kiệm với khối lượng tối thiểu, không chú trọng điều tra thực tế, dẫn đến dữ liệu đầu vào thiếu chính xác. Chủ đầu tư, trong khi đó, chưa giám sát sát sao, để xảy ra tình trạng thiếu biên bản kiểm tra, không phê duyệt đầy đủ các báo cáo quan trọng, cộng thêm trình độ chuyên môn hạn chế của một số cán bộ trong việc lập dự toán và nghiệm thu. Bên cạnh đó, sự thiếu đồng bộ trong chính sách cũng góp phần không nhỏ: nhiều công tác chưa có định mức, đơn giá cụ thể, trong khi quy định về kiểm tra, nghiệm thu BMVN còn chung chung, gây khó khăn trong việc thực hiện thống nhất giữa các dự án. Những yếu tố này kết hợp đã tạo ra chuỗi sai sót nối tiếp, từ khâu lập kế hoạch đến triển khai và hoàn thiện. Kiến nghị giải pháp khắc phục  Để giảm thiểu sai sót và nâng cao hiệu quả quản lý cũng như kiểm toán các gói thầu, cần có giải pháp đồng bộ từ các bên liên quan. Trước hết, đối với đơn vị tư vấn, cần nâng cao năng lực chuyên môn, tuân thủ nghiêm ngặt tiêu chuẩn kỹ thuật trong khảo sát, thiết kế và rà phá BMVN, đồng thời chú trọng khảo sát toàn diện về địa chất, thủy văn và kinh tế - xã hội để đảm bảo dữ liệu đầu vào chính xác, đầy đủ. Điều này không chỉ giúp giảm thiểu điều chỉnh trong quá trình thi công mà còn nâng cao tính khả thi của dự án.  Về phía chủ đầu tư, cần tăng cường giám sát hiện trường, lập biên bản kiểm tra đầy đủ về nhân lực, thiết bị và quy trình thực hiện, đồng thời phê duyệt trực tiếp các báo cáo khảo sát, kế hoạch thi công và nghiệm thu để nâng cao trách nhiệm quản lý. Bên cạnh đó, việc tổ chức đào tạo, nâng cao trình độ chuyên môn cho cán bộ phụ trách lập dự toán và nghiệm thu là cần thiết để đảm bảo áp dụng đúng định mức, đơn giá, tránh những sai lệch không đáng có.  Đối với cơ quan quản lý nhà nước, cần sớm ban hành định mức, đơn giá cụ thể cho các công tác còn thiếu, giúp chủ đầu tư lập dự toán chính xác thay vì tạm tính chi phí. Đồng thời, việc hướng dẫn chi tiết quy trình kiểm tra, nghiệm thu chất lượng rà phá BMVN sẽ đảm bảo tính thống nhất và minh bạch giữa các dự án, giảm thiểu rủi ro pháp lý và an toàn.  Riêng với KTNN, cần đẩy mạnh kiểm tra chuyên sâu ở các khâu nhạy cảm như khảo sát, lập dự toán và nghiệm thu, nhằm phát hiện sớm các sai sót tiềm ẩn. Đồng thời, KTNN nên kịp thời kiến nghị các chủ đầu tư và đơn vị tư vấn khắc phục, rút kinh nghiệm để áp dụng hiệu quả hơn cho các dự án sau. Những giải pháp này, nếu được thực hiện đồng bộ, sẽ không chỉ nâng cao chất lượng quản lý gói thầu mà còn góp phần sử dụng hiệu quả nguồn lực nhà nước.  Tóm lại, các dự án giao thông quan trọng quốc gia là động lực phát triển kinh tế - xã hội, nhưng việc quản lý các gói thầu tư vấn và chi phí khác vẫn còn nhiều bất cập. Qua kiểm toán, KTNN khu vực II đã làm rõ các sai sót điển hình, phân tích nguyên nhân và đề xuất giải pháp thiết thực. Việc cải thiện công tác quản lý và kiểm toán không chỉ đảm bảo hiệu quả dự án mà còn góp phần thúc đẩy sự phát triển bền vững của đất nước. Hy vọng những nội dung này sẽ là tài liệu tham khảo hữu ích cho đồng nghiệp trong lĩnh vực kiểm toán và quản lý dự án giao thông. Hoàng Ngân