Nâng cao chất lượng đánh giá văn bản quản lý nhà nước

09/05/2025
Xem cỡ chữ Đọc bài viết In trang Google

(sav.gov.vn) Trải qua hơn ba thập kỷ phát triển, Kiểm toán nhà nước (KTNN) đã khẳng định vai trò quan trọng trong giám sát, kiểm tra tài chính công và tài sản công, góp phần ngăn ngừa thất thoát, lãng phí và nâng cao hiệu quả sử dụng nguồn lực quốc gia. Qua các cuộc kiểm toán, KTNN đã phát hiện và kiến nghị xử lý tài chính hàng trăm nghìn tỷ đồng, nhưng điều đáng chú ý hơn đó là qua đó kiến nghị sửa đổi, bổ sung hoặc bãi bỏ hàng nghìn văn bản quy phạm pháp luật và văn bản quản lý trái pháp luật hoặc không còn phù hợp thực tiễn. Những nỗ lực này đã giúp bịt kín các lỗ hổng cơ chế, chính sách, phòng chống tham nhũng và nâng cao hiệu quả quản lý. Tuy nhiên, các văn bản quản lý nhà nước mà kiểm toán viên tiếp cận trong quá trình kiểm toán rất đa dạng, phức tạp, đòi hỏi quy trình đánh giá chặt chẽ, khoa học, dựa trên cơ sở pháp luật và tránh sự chủ quan, áp đặt.

Cần nâng cao kỹ năng cập nhật và áp dụng pháp luật cho kiểm toán viên thông qua các chương trình đào tạo chuyên sâu

Hiện nay, hoạt động đánh giá các văn bản quản lý nhà nước chủ yếu dựa vào kinh nghiệm cá nhân của kiểm toán viên, còn thiếu tính khoa học, trong khi công việc này đòi hỏi trình độ chuyên sâu, tốn nhiều thời gian, công sức. Thêm vào đó, một số kiểm toán viên còn hạn chế về kiến thức pháp luật và kỹ năng đánh giá văn bản, chưa đáp ứng được yêu cầu nhiệm vụ. Vì vậy, việc nghiên cứu các giải pháp nâng cao chất lượng đánh giá văn bản quản lý nhà nước trong hoạt động kiểm toán mang tính cấp thiết cả về lý luận lẫn thực tiễn, nhằm xây dựng quy trình đánh giá khoa học, nâng cao năng lực kiểm toán viên và đảm bảo tính hợp hiến, hợp pháp của các văn bản.
 
Thực trạng đánh giá văn bản quản lý nhà nước trong hoạt động kiểm toán

Hệ thống pháp luật Việt Nam hiện nay đã tạo ra khung pháp lý tương đối đồng bộ để giám sát, kiểm tra và xử lý văn bản quy phạm pháp luật, đảm bảo tính hợp hiến, hợp pháp và thống nhất của hệ thống pháp luật. Dù chưa có Tòa án Hiến pháp hay thiết chế độc lập chuyên trách bảo vệ Hiến pháp, cơ chế bảo hiến được lồng ghép thông qua sự phân công, phối hợp giữa các cơ quan nhà nước, bao gồm Quốc hội, Hội đồng nhân dân các cấp và các cơ quan quản lý hành chính như Chính phủ, các bộ, Ủy ban nhân dân các cấp. Quốc hội, Hội đồng nhân dân và các cơ quan hành chính chịu trách nhiệm giám sát, kiểm tra và xử lý văn bản quy phạm pháp luật. Ngoài ra, Tòa án nhân dân có quyền phán quyết tính hợp pháp của văn bản trong các vụ việc cụ thể, còn KTNN đưa ra nhận xét, đánh giá, kết luận và kiến nghị kiểm toán liên quan đến văn bản quản lý nhà nước. Tuy nhiên, thực tế vẫn tồn tại nhiều văn bản quy phạm pháp luật mâu thuẫn, chồng chéo hoặc trái với văn bản có hiệu lực pháp lý cao hơn, đặc biệt trong các lĩnh vực tài chính, ngân sách, đất đai và quản lý tài sản công, gây khó khăn cho việc thực thi pháp luật.

Trong ba thập kỷ hoạt động, KTNN đã đạt được nhiều thành tựu đáng kể trong việc nâng cao chất lượng đánh giá văn bản quản lý nhà nước. Từ khi Quốc hội ban hành Luật KTNN năm 2005 và hoàn thiện với Luật KTNN năm 2015 (sửa đổi năm 2019), công tác kiểm toán đã phát triển vượt bậc về tính chuyên nghiệp. Các báo cáo kiểm toán được lập dựa trên quy trình chặt chẽ, tuân thủ pháp luật, chuẩn mực và quy chế kiểm toán, đưa ra các kết luận và kiến nghị khả thi, bám sát mục tiêu và nội dung kiểm toán. Công tác đào tạo, bồi dưỡng và tuyên truyền pháp luật đóng vai trò then chốt. KTNN đã tổ chức các chương trình phổ biến pháp luật, tập trung vào các văn bản quy phạm pháp luật liên quan trực tiếp đến hoạt động kiểm toán. Từ năm 2015, chuyên đề “Cập nhật và áp dụng pháp luật” được triển khai cho các cán bộ lãnh đạo cấp phòng, lan tỏa kiến thức và kỹ năng đến từng kiểm toán viên, giúp nâng cao trình độ pháp luật và kỹ năng đánh giá văn bản, cải thiện chất lượng báo cáo kiểm toán.

KTNN đã trở thành thiết chế độc lập được hiến định trong Hiến pháp, với khuôn khổ pháp lý ngày càng hoàn thiện. KTNN đã mở rộng quy mô, đa dạng hóa loại hình và phương thức kiểm toán, nâng cao chất lượng thông qua các biện pháp kiểm soát chất lượng và đạo đức nghề nghiệp. Trong giai đoạn 1994-2019, KTNN kiến nghị xử lý tài chính 413.145 tỷ đồng, trong đó tăng thu ngân sách nhà nước 92.716 tỷ đồng và giảm chi 93.730 tỷ đồng. Riêng giai đoạn 2016-2021, con số này đạt 347.122 tỷ đồng, tăng gấp 3,43 lần so với giai đoạn 2011-2015. Quan trọng hơn, KTNN đã kiến nghị sửa đổi, bổ sung hoặc bãi bỏ hàng nghìn văn bản quy phạm pháp luật không phù hợp. Từ năm 2011-2019, KTNN kiến nghị sửa đổi 899 văn bản, bao gồm 6 luật, 38 nghị định, 141 thông tư. Trong giai đoạn 2016-2022, con số tăng lên 1.321 văn bản, bao gồm 14 luật, 55 nghị định và 177 thông tư. Các kiến nghị tập trung vào các lĩnh vực như quản lý đất đai, thuế, dự án đầu tư công và quản lý tài nguyên khoáng sản, giúp Chính phủ và các cơ quan chức năng hoàn thiện chính sách, tránh thất thoát ngân sách và nâng cao hiệu quả quản lý.

Mặc dù đạt được nhiều kết quả, hoạt động đánh giá văn bản quản lý nhà nước vẫn tồn tại một số hạn chế. Chất lượng một số kết luận và kiến nghị kiểm toán chưa đảm bảo tính hợp pháp, hợp lý, thiếu bằng chứng thuyết phục hoặc mang tính chung chung, khó thực hiện. Chẳng hạn, các kiến nghị như “lập dự toán thu tích cực hơn” hay “bố trí vốn không dàn trải” thường thiếu cụ thể, giảm hiệu lực kiểm toán. Một số kiến nghị viện dẫn văn bản pháp luật không phù hợp, như văn bản đã hết hiệu lực hoặc sai điều khoản, dẫn đến rủi ro kiểm toán. Thực tế, KTNN đã phải điều chỉnh giảm một số kiến nghị do sai sót trong thu thập bằng chứng hoặc áp dụng pháp luật. Tiến độ thực hiện các kiến nghị sửa đổi văn bản cũng khá chậm. Trong giai đoạn 2016-2022, KTNN kiến nghị sửa đổi 1.321 văn bản, nhưng chỉ 2/14 luật, 2/55 nghị định và 37/177 thông tư được sửa đổi, chưa đáp ứng yêu cầu quản lý nhà nước. Sự phối hợp giữa KTNN và các cơ quan như Bộ Tư pháp còn hạn chế. Ví dụ, Công văn số 1216/KTNN-TH năm 2021 đề nghị đôn đốc thực hiện kiến nghị giai đoạn 2016-2020 không nhận được phản hồi tích cực từ Bộ Tư pháp do thiếu cơ chế phối hợp rõ ràng.

Những hạn chế này xuất phát từ nhiều nguyên nhân. KTNN chưa xây dựng quy trình đánh giá văn bản quản lý nhà nước, dẫn đến hoạt động này phụ thuộc vào kinh nghiệm cá nhân của kiểm toán viên, thiếu tính chuyên nghiệp. Một số kiểm toán viên hạn chế về trình độ pháp luật và kỹ năng đánh giá văn bản, chưa cập nhật hệ thống văn bản pháp luật mới. Tiến độ ứng dụng công nghệ thông tin trong đánh giá văn bản còn chậm, chưa đáp ứng yêu cầu hiện đại hóa. Cuối cùng, KTNN chưa có cơ chế hiệu quả để theo dõi, kiểm tra việc thực hiện các kiến nghị sửa đổi văn bản quy phạm pháp luật.

Giải pháp nâng cao chất lượng đánh giá văn bản quản lý nhà nước

Để nâng cao chất lượng đánh giá văn bản quản lý nhà nước, KTNN cần tuân thủ các quan điểm cơ bản. Trước hết, hoạt động đánh giá phải bảo vệ tính tối cao của Hiến pháp, đảm bảo tính hợp hiến, hợp pháp và thống nhất của hệ thống pháp luật. Thứ hai, các kết luận và kiến nghị kiểm toán cần hỗ trợ hoàn thiện cơ chế, chính sách, nâng cao hiệu quả sử dụng tài chính công. Thứ ba, cần đổi mới nhận thức và tăng cường kỹ năng đánh giá tính hợp pháp, hợp lý của văn bản cho kiểm toán viên.

KTNN cần ban hành hướng dẫn chi tiết về quy trình đánh giá văn bản quản lý nhà nước. Quy trình này bao gồm xác định văn bản cần đánh giá, sử dụng phương pháp đối chiếu để so sánh nội dung văn bản với các văn bản có hiệu lực pháp lý cao hơn, thảo luận các nội dung có dấu hiệu trái pháp luật, đề xuất hình thức xử lý như bãi bỏ, sửa đổi hoặc bổ sung văn bản, và xem xét trách nhiệm đối với cơ quan, cá nhân ban hành văn bản trái pháp luật. Đồng thời, cần nâng cao kỹ năng cập nhật và áp dụng pháp luật cho kiểm toán viên thông qua các chương trình đào tạo chuyên sâu, đảm bảo cập nhật thường xuyên, kịp thời và sử dụng nguồn thông tin pháp luật đáng tin cậy. Việc áp dụng pháp luật cần tuân thủ các nguyên tắc pháp chế, khách quan, công bằng, thực hiện đúng các bước phân tích tình tiết, lựa chọn văn bản, đưa ra kết luận và tổ chức thực hiện kiến nghị.

KTNN cũng cần nâng cao chất lượng công tác theo dõi, kiểm tra kiến nghị kiểm toán bằng cách thành lập bộ phận chuyên trách, đa dạng hóa hình thức đôn đốc, xây dựng phần mềm theo dõi kiến nghị và lồng ghép công tác kiểm tra với hoạt động kiểm toán để tiết kiệm nguồn lực. Việc phối hợp với các cơ quan kiểm tra văn bản như Bộ Tư pháp cần được tăng cường thông qua cơ chế rõ ràng, quy định vai trò của KTNN trong kiến nghị xử lý văn bản trái pháp luật và giá trị pháp lý của kết luận kiểm tra. Cuối cùng, đẩy mạnh ứng dụng công nghệ thông tin sẽ giúp kiểm toán viên tiết kiệm thời gian, phát hiện kịp thời và theo dõi hiệu quả quá trình xử lý văn bản trái pháp luật.

Các cơ quan nhà nước cần tăng cường năng lực xây dựng thể chế, đặc biệt là bộ phận pháp chế, đẩy nhanh tiến độ sửa đổi văn bản theo kiến nghị của KTNN, ban hành quy định về bồi thường thiệt hại do văn bản trái pháp luật gây ra và chỉ đạo thực hiện nghiêm các kiến nghị kiểm toán. Về phía KTNN, cần kiến nghị Thủ tướng Chính phủ ban hành chỉ thị về thực hiện nghiêm kết luận, kiến nghị kiểm toán, hoàn thiện cơ sở pháp lý, tăng cường kỷ luật trong thực hiện nhiệm vụ và tái triển khai chuyên đề đào tạo về cập nhật, áp dụng pháp luật. Các đơn vị được kiểm toán cần thực hiện đầy đủ, kịp thời các kiến nghị, đặc biệt về sửa đổi văn bản quản lý nhà nước, và phối hợp giải quyết khiếu nại để đảm bảo hiệu quả.

Hoạt động đánh giá văn bản quản lý nhà nước trong kiểm toán của KTNN đóng vai trò thiết yếu trong việc đảm bảo tính hợp hiến, hợp pháp và thống nhất của hệ thống pháp luật, góp phần nâng cao hiệu quả quản lý tài chính công và tài sản công. Dù đã đạt được nhiều thành tựu, KTNN vẫn cần khắc phục các hạn chế về quy trình, năng lực kiểm toán viên và cơ chế phối hợp. Với quy trình đánh giá khoa học và các giải pháp đồng bộ, KTNN sẽ tiếp tục khẳng định vai trò trong việc hoàn thiện hệ thống pháp luật và quản lý nhà nước, đóng góp tích cực vào sự phát triển bền vững của đất nước.

Huyền Ngọc

Xem thêm »