Cơ quan Tổng kiểm toán Nam Phi (AGSA) cho biết, Tổng Kiểm toán Nam Phi (AG) Tsakani Maluleke đã báo cáo trước Quốc hội tiến độ thực hiện quy trình xử lý các sai sót trọng yếu (material irregularities) và khẳng định các quyền hạn nâng cao của AGSA đang tạo ra tác động trong việc thúc đẩy văn hóa trách nhiệm giải trình, liêm chính, minh bạch và hoạt động trong khu vực công.
Năm 2016, do lo ngại về tình trạng quản lý yếu kém diễn ra phổ biến và rò rỉ công quỹ, đồng thời các kiến nghị kiểm toán không được thực hiện hoặc không nhận được sự quan tâm cần thiết trong nhiều năm, Quốc hội đã bắt đầu quy trình trao quyền hạn nâng cao cho AG thông qua việc sửa đổi Luật Kiểm toán công. Luật và những quyền hạn này có hiệu lực vào tháng 4/2019.
Theo đó, điểm mấu chốt của các sửa đổi là đưa ra khái niệm về sai sót trọng yếu (MI), nhằm mục đích cô lập các lỗi hoặc sai sót phổ biến để xác định và theo dõi các hoạt động khiến công quỹ có nguy cơ bị tổn thất tài chính. MI được định nghĩa là bất kỳ hành vi không tuân thủ hoặc trái với pháp luật, gian lận, trộm cắp hoặc vi phạm nghĩa vụ ủy thác được xác định trong quá trình kiểm toán được thực hiện theo Luật Kiểm toán công hoặc có khả năng dẫn đến thất thoát tài chính nghiêm trọng, sử dụng sai mục đích hoặc gây tổn thất lớn cho tài sản công, hoặc gây tổn hại đáng kể cho một tổ chức khu vực công hoặc công chúng nói chung.
Căn cứ Luật sửa đổi, khi đã xác định hoặc nghi ngờ có MI, AG được phép: (1) chuyển trường hợp MI nghi ngờ đến cơ quan chức năng có nhiệm vụ và quyền hạn phù hợp; (2) đưa ra các kiến nghị trong báo cáo kiểm toán về cách giải quyết MI trong một khoảng thời gian quy định. Nếu những kiến nghị này không được thực hiện trước ngày quy định, AG có thể thực hiện hành động khắc phục bắt buộc và nếu sai sót liên quan đến tổn thất tài chính, AG sẽ yêu cầu nhân viên kế toán hoặc cơ quan có thẩm quyền định lượng và thu hồi tổn thất từ người chịu trách nhiệm; (3) cấp giấy xác nhận nợ đứng tên cán bộ kế toán hoặc cơ quan nếu cán bộ kế toán hoặc cơ quan không thực hiện các biện pháp khắc phục.
Mục đích của việc mở rộng chức năng cho AG là đẩy mạnh văn hóa trách nhiệm giải trình, cải thiện việc bảo vệ các nguồn tài nguyên, nâng cao hiệu quả hoạt động của khu vực công, khuyến khích văn hóa đạo đức và củng cố các thể chế khu vực công để phục vụ người dân Nam Phi tốt hơn.
Trình bày báo cáo mới nhất về chính quyền cấp trung ương và cấp tỉnh cho Ủy ban thường trực, Tổng Kiểm toán (Scoag) Maluleke cho biết: Trong số 179 MI về việc không tuân thủ và gian lận được xác định cho đến nay, 169 MI đã gây ra tổn thất tài chính nghiêm trọng (ước tính khoảng 12 tỷ rand), 9 MI dẫn đến tác hại đáng kể cho các tổ chức khu vực công và 1 MI liên quan đến việc sử dụng sai các nguồn lực vật chất của khu vực công. “Không có hành động nào được thực hiện để giải quyết 82% vấn đề này cho đến khi chúng tôi gửi thông báo cho các nhân viên kế toán và cơ quan kế toán” - bà Maluleke nhấn mạnh.
Sau khi các nhân viên kế toán và cơ quan kế toán thực hiện các hành động theo các thông báo MI, AGSA ghi nhận đã ngăn chặn tổn thất tài chính trị giá 636 triệu rand; thu hồi 148 triệu rand; đang trong quá trình thu hồi 509 triệu rand; xác định được 36 cán bộ chịu trách nhiệm và đang tiến hành xử lý kỷ luật đối với những cán bộ này; tiến hành 15 cuộc điều tra gian lận/hình sự; kết thúc hợp đồng với các nhà cung cấp gây ra thất thoát tài chính. “Đây là một minh chứng rõ ràng rằng các quyền hạn nâng cao theo Luật sửa đổi đang có tác động và AGSA hài lòng với sự quan tâm của các cán bộ kế toán, cơ quan kế toán đang dành cho việc giải quyết, thực hiện hành động đối với các MI” - bà Maluleke cho biết.
AG kêu gọi giải quyết MI nhanh hơn để đạt được tác động lớn hơn và để tất cả các bên hữu quan trong hệ thống trách nhiệm giải trình phát huy tối đa vai trò của họ. Một MI sẽ được giải quyết khi nhân viên kế toán và cơ quan có thẩm quyền thực hiện tất cả các bước có thể để phục hồi tổn thất tài chính hoặc loại bỏ/giải quyết tác hại; để thực hiện các biện pháp kỷ luật đối với các quan chức và bên thứ ba có liên quan cũng như để ngăn chặn bất kỳ tổn thất, thiệt hại nào xảy ra thông qua các biện pháp kiểm soát được cải thiện.
AG kêu gọi tất cả những người có vai trò trong hệ thống chính quyền trung ương và cấp tỉnh hỗ trợ, theo dõi, giám sát việc giải quyết MI nhanh hơn. Các ủy ban danh mục đầu tư trong Quốc hội và cơ quan lập pháp cấp tỉnh nên yêu cầu các cán bộ kế toán, cơ quan có thẩm quyền cung cấp báo cáo hằng quý về tình trạng xử lý MI và phải chịu trách nhiệm về bất kỳ sự chậm trễ vô lý nào trong việc giải quyết MI. Nếu không đạt được trách nhiệm giải trình thì AG sẽ sẵn sàng sử dụng quyền hạn của mình để thực thi trách nhiệm giải trình. Điều này đã được chứng minh trên 19 MI khi các nhân viên kế toán, cơ quan chức năng không thực hiện hành động thích hợp nào và AG đã vào cuộc, thực hiện hành động./.
Một số ví dụ về các hành động mà đơn vị được kiểm toán thực hiện là một phần của quy trình xử lý MI:
- Bộ Quốc phòng đã nhập khẩu một loại thuốc chưa đăng ký (Heberon) với chi phí khoảng 260 triệu rand mà không có sự chấp thuận của Cơ quan Quản lý sản phẩm y tế Nam Phi. Các lọ chưa sử dụng đã được hồi hương về Cuba, ngăn ngừa thiệt hại tài chính ước tính 227 triệu rand.
- Cơ quan kinh doanh quản lý tài sản đã thanh toán cho chủ nhà để thuê tài sản vượt quá số tiền phải trả theo hợp đồng cho thuê, dẫn đến khoản thanh toán vượt mức ước tính 11 triệu rand. Đến ngày 31/3/2022, đơn vị này đã thu hồi được 9,7 triệu rand từ chủ nhà và đang trong quá trình thu hồi số tiền còn lại.
- Bộ Y tế KwaZulu-Natal đã mua chất tẩy rửa vệ sinh với giá cao hơn đáng kể so với giá do Bộ Tài chính quy định, dẫn đến thiệt hại tài chính 1,3 triệu rand. Nhà cung cấp đã ký giấy nhận nợ và Bộ đã thu hồi được 0,5 triệu rand.
- Nhiều trường hợp không tuân thủ của Cơ quan Đường sắt Hành khách Nam Phi (Prasa) đã được xác định trong quy trình mua sắm đầu máy vào tháng 7/2012. 7 quan chức của Prasa đã bị buộc tội vi phạm quy trình mua sắm và đang bị kỷ luật; cho đến nay, một quan chức đã bị cách chức và một người khác đã từ chức.
- Bộ Quản lý Hợp tác Quốc gia đã thanh toán thiếu cho các nhân viên chính phủ trong chương trình công tác cộng đồng. Phản hồi kiến nghị của AG và một cuộc điều tra nội bộ về vấn đề này, nhân viên kế toán đã chuyển vấn đề này đến Tổng cục Điều tra Tội phạm Ưu tiên (Hawks) để điều tra. Cán bộ kế toán cũng đã tiến hành các bước xử lý kỷ luật đối với cán bộ có trách nhiệm.
- Bộ Định cư Đông Cape ký 3 hợp đồng nhà ở cho các nhà thầu không đạt điểm cao nhất. Theo đơn của nhân viên kế toán, Tòa án cấp cao đã hủy 2 trong số 3 hợp đồng trên, giúp ngăn ngừa thiệt hại tài chính ước tính 6,45 triệu rand. |
Nguyễn Thúy
(Báo Kiểm toán số 15/2023)