Thừa ủy quyền của Thủ tướng Chính phủ, trình bày tờ trình dự án Luật, Tổng Thanh tra Chính phủ Đoàn Hồng Phong cho biết, sau hơn 10 năm triển khai thực hiện, Luật Thanh tra năm 2010 đã tạo hành lang pháp lý quan trọng trong việc hoàn thiện tổ chức và nâng cao chất lượng hoạt động thanh tra, góp phần phát triển kinh tế - xã hội, nâng cao hiệu quả quản lý nhà nước và phòng, chống tham nhũng, tiêu cực. Tuy nhiên, Luật Thanh tra năm 2010 còn chưa cụ thể hóa quan điểm đổi mới của Đảng trong hơn 10 năm qua và Hiến pháp năm 2013; mặt khác, Luật Thanh tra năm 2010 qua quá trình thực hiện đã bộc lộ những hạn chế, khó khăn, vướng mắc, làm giảm hiệu quả, hiệu lực của hoạt động thanh tra, chưa đáp ứng tốt các yêu cầu, nhiệm vụ của tình hình mới trong bối cảnh phát triển kinh tế thị trường và hội nhập quốc tế ngày càng sâu rộng. Do vậy, việc sửa đổi Luật Thanh tra 2010 là cần thiết.
Tổng Thanh tra Chính phủ cho biết, dự thảo luật gồm 116 Điều, bố cục thành 08 Chương quy định về tổ chức, hoạt động thanh tra Nhà nước: Những quy định chung; Tổ chức, chức năng, nhiệm vụ, quyền hạn của các cơ quan thanh tra; Thanh tra viên; Hoạt động thanh tra; Thực hiện kết luận thanh tra; Phối hợp trong hoạt động thanh tra, kiểm toán nhà nước, điều tra; Điều kiện bảo đảm hoạt động của cơ quan thanh tra; Điều khoản thi hành.
Dự thảo Luật thể chế hóa quan điểm của Đảng, Hiến pháp năm 2013 về công tác thanh tra, trên tinh thần đẩy mạnh phân cấp, phân quyền trong tổ chức và hoạt động thanh tra, khắc phục những tồn tại, hạn chế, nhằm nâng cao hiệu lực, hiệu quả của công tác quản lý Nhà nước, góp phần phát triển kinh tế - xã hội và phòng, chống tham nhũng, tiêu cực. Dự thảo Luật xác định mục đích hoạt động thanh tra nhằm kiến nghị hoàn thiện cơ chế, chính sách, phòng ngừa, phát hiện và xử lý vi phạm pháp luật trong quản lý Nhà nước. Kế thừa các quy định hiện hành, dự thảo Luật thiết kế các cơ quan thanh tra gồm: Thanh tra Chính phủ, thanh tra tỉnh, thanh tra huyện. Cạnh đó là cơ quan thanh tra theo ngành, lĩnh vực gồm: Thanh tra Bộ, Thanh tra Tổng cục, cục thuộc bộ và thanh tra sở.
Tổng Thanh tra Chính phủ Đoàn Hồng Phong thừa ủy quyền của Thủ tướng Chính phủ, trình bày tờ trình dự án Luật
Dự thảo Luật Thanh tra đề cao vai trò và rõ trách nhiệm hơn của Thủ trưởng các cơ quan quản lý Nhà nước trong việc tổ chức, chỉ đạo hoạt động thanh tra, xử lý kết luận, kiến nghị thanh tra, nâng cao việc chịu trách nhiệm trước pháp luật về hành vi và quyết định của mình; Quy định các bước tiến hành chặt chẽ, cụ thể, dễ thực hiện, dễ kiểm tra, giám sát và phân biệt với các hoạt động kiểm tra thường xuyên của cơ quan quản lý Nhà nước. Ngoài ra, dự thảo Luật quy định cụ thể các nguyên tắc để tránh chồng chéo, trùng lặp trong hoạt động thanh tra và giữa hoạt động thanh tra với hoạt động kiểm toán nhà nước khi xây dựng kế hoạch và trong quá trình triển khai thực hiện...
Báo cáo thẩm tra do Chủ nhiệm Ủy ban Phát luật Hoàng Thanh Tùng cho biết, Thường trực Ủy ban Pháp luật tán thành với sự cần thiết ban hành và phạm vi sửa đổi của dự án Luật. Tuy nhiên, bên cạnh 05 nhóm quan điểm, nguyên tắc xây dựng Luật như đã được nêu trong Tờ trình của Chính phủ, Ủy ban Pháp luật đề nghị bổ sung nhấn mạnh 03 quan điểm xây dựng Luật: Bám sát định hướng nghiên cứu, rà soát sửa đổi Luật Thanh tra đã được đề ra tại định hướng Chương trình xây dựng pháp luật nhiệm kỳ Quốc hội khóa XV; đẩy mạnh phân cấp, phân quyền; phân định rạch ròi nhiệm vụ, quyền hạn giữa các cơ quan thanh tra và trách nhiệm giữa Thủ trưởng cơ quan quản lý Nhà nước với cơ quan thanh tra; việc tổ chức hệ thống cơ quan thanh tra phải đặt trong tổng thể bảo đảm thực hiện được đầy đủ, hiệu quả nhiệm vụ của cơ quan thanh tra; xử lý hài hòa mối quan hệ giữa Luật Thanh tra và các luật khác có quy định về thanh tra.
Qua thảo luận, các ý kiến đại biểu đánh giá cao hồ sơ dự án Luật và cơ bản thống nhất với sự cần thiết sửa đổi Luật Thanh tra nhằm: Khắc phục những bất cập, hạn chế, vướng mắc trong quá trình thực hiện Luật Thanh tra; bảo đảm sự đồng bộ, thống nhất của hệ thống pháp luật, góp phần nâng cao hiệu quả hoạt động thanh tra đáp ứng yêu cầu, nhiệm vụ trong tình hình mới.
Các ý kiến cũng cho rằng nội dung Luật sửa đổi liên quan đến nhiều Luật hiện hành như Luật quản lý thuế, bảo vệ môi trường, chứng khoán, Bộ luật Lao động, Bộ luật Tố tụng hình sự, Luật phòng chống tham nhũng…Vì vậy, Ban soạn thảo cần rà soát kỹ để với phạm vi điều chỉnh, những vấn đề cơ bản của tổ chức, hoạt động thanh tra không trùng, có chồng chéo với các Luật khác. Việc bổ nhiệm Thanh tra viên cần đảm bảo làm sao để không phát sinh đầu mối, biên chế.
Các ý kiến cũng đánh giá, dự thảo Luật Thanh tra (sửa đổi) đã quy định cụ thể các nguyên tắc để tránh chồng chéo, trùng lặp trong hoạt động thanh tra và giữa hoạt động thanh tra với hoạt động kiểm toán nhà nước khi xây dựng kế hoạch và trong quá trình triển khai thực hiện. Tuy nhiên, một số ý kiến cũng đề nghị Ban soạn thảo bổ sung quy định rõ trách nhiệm, cơ chế phối hợp của các cơ quan quản lý Nhà nước ở Trung ương và địa phương, các cơ quan có thẩm quyền thanh tra, kiểm tra, kiểm toán trong việc xây dựng định hướng, kế hoạch thanh tra nhằm lược bỏ ngay từ đầu những nội dung có nguy cơ dẫn đến chồng chéo, trùng lặp trong hoạt động thanh tra; Chỉnh lý quy định về xử lý chồng chéo, trùng lặp giữa hoạt động thanh tra và hoạt động kiểm toán nhà nước, thống nhất với quy định của Luật Kiểm toán nhà nước.
Liên quan đến sắp xếp, tổ chức bộ máy ở cơ quan thanh tra, nhiều ý kiến cho rằng, cần đánh giá thay đổi, phát sinh bộ máy để bảo đảm tinh gọn, hiệu lực, hiệu quả; nội dung nào hiệu quả cần giữ thì kế thừa; nội dung nào gì chưa có nhưng thấy cấp bách thì xem xét bổ sung. Trên nguyên tắc này, các đại biểu đề nghị nên giữ nguyên thanh tra theo 3 cấp, không nên bỏ thanh tra cấp huyện, vì thanh tra cấp huyện thay mặt Nhà nước để thanh tra việc thực hiện nhiệm vụ phát triển kinh tế- xã hội ở địa phương, sử dụng ngân sách, giải quyết khiếu nại, tố cáo ở địa phương… Do vậy, nếu bỏ thanh tra cấp huyện thì sẽ có lỗ hổng từ cấp xã đến cấp huyện, tỉnh.
Nhiều ý kiến cũng bày tỏ tán thành dự thảo Luật tách nội dung thanh tra nhân dân, để đưa vào điều chỉnh tại dự án Luật Thực hành dân chủ ở cơ sở, bởi bản chất thanh tra nhân dân mang tính quyền lực nhân dân, do vậy thanh tra nhân dân có thể thực hiện hoạt động qua tổ chức thanh tra nhân nhân ở cơ sở, nằm thực hiện chủ trương dân biết, dân bàn, dân kiểm tra, thanh tra...
Góp ý về định hướng và phạm vi sửa đổi luật, Chủ tịch Quốc hội Vương Đình Huệ nhất trí với phạm vi điều chỉnh chỉ quy định về tổ chức, hoạt động thanh tra Nhà nước. Chủ tịch Quốc hội đề nghị cơ quan soạn thảo, cơ quan thẩm tra cần rà soát hồ sơ dự án Luật để tập trung vào 3 lĩnh vực: Sửa đổi quy định nhằm hoàn thiện mô hình tổ chức, chức năng, quyền hạn của các cơ quan; Đổi mới thanh tra các Bộ, ngành, phù hợp với từng Bộ, ngành; Phân định hoạt động giữa thanh tra và kiểm toán, phân định phạm vi thanh tra giữa các cơ quan thanh tra để hạn chế chồng chéo, trùng lặp trong hoạt động thanh tra, kiểm tra, kiểm toán.
Đánh giá về hoạt động thanh tra và kiểm toán, Chủ tịch Quốc hội Vương Đình Huệ cũng cho rằng, mỗi cơ quan mang một chức năng khác nhau, không thể nói có trùng lắp. Kiểm toán nhà nước là cơ quan kiểm tra tài chính và tài sản công, do Quốc hội thành lập, hoạt động theo pháp luật. Một chức năng chức năng căn bản là kiểm tra, xác nhận thực trạng tài chính, báo cáo tài chính, để giải trình trách nhiệm của Chính phủ, phục vụ hoạt động cho các cơ quan quản lý Nhà nước. Trong khi đó thanh tra là để phát hiện, xử lý các hành vi vi phạm pháp luật, nên nếu kiểm toán xong thấy cần thiết vẫn có thể tiến hành thanh tra. Vấn đề là cơ chế phối hợp giữa hai Cơ quan làm sao để tránh phiền hà cho các đối tượng chịu thanh tra, kiểm tra, kiểm toán, thậm chí có thể phối hợp thông qua sử dụng kết quả thanh tra, kiểm toán của các cơ quan. Chủ tịch Quốc hội cho rằng, các cơ quan cần làm đúng chức năng được luật định, tránh lấn sân, để vừa bảo đảm yêu cầu quản lý, vừa giảm gánh nặng.
Phát biểu kết thúc phiên họp, Phó Chủ tịch Quốc hội Nguyễn Khắc Định cho biết, UBTVQH đánh giá cao Chính phủ, cơ quan chủ trì soạn thảo và cơ quan chủ trì thẩm tra, cùng với Hội đồng Dân tộc, các Ủy ban của Quốc hội đã phối hợp chặt chẽ, chuẩn bị hồ sơ, tài liệu trình UBTVQH tại phiên họp rất đầy đủ và đáp ứng các yêu cầu đề ra.
Phó Chủ tịch Quốc hội đề nghị, Ban soạn thảo tiếp thu ý kiến của UBTVQH tại phiên họp hôm nay, khẩn trương hoàn thiện hồ sơ, đảm bảo chất lượng để trình Quốc hội thảo luận lần đầu tại kỳ họp thứ 3 vào tháng 5/2022. Trong quá trình hoàn thiện hồ sơ, báo cáo tổng kết cần đánh giá đầy đủ, khách quan, toàn diện hơn kết quả thi hành Luật; báo cáo đánh giá tác động cần bám sát các chính sách của dự án Luật, có số liệu chứng minh cụ thể, phân tích, lựa chọn giải pháp bảo đảm thuyết phục; tờ trình cần làm rõ hơn các quan điểm, mục tiêu, nguyên tắc sửa đổi luật và phạm vi sửa đổi luật, những nội dung kế thừa, những nội dung mới, những vấn đề khác với chiến lược để báo cáo Quốc hội; bổ sung vào hồ sơ Báo cáo tiếp thu, giải trình ý kiến của UBTVQH và ý kiến thẩm tra của Ủy ban Pháp luật để Quốc hội xem xét.
Phó Chủ tịch Quốc hội Nguyễn Khắc Định giao Ủy ban Pháp luật chủ trì, phối hợp Hội đồng Dân tộc và các Ủy ban khác của Quốc hội tiến hành thẩm tra chính thức dự án Luật này./.
Ngọc Bích