Trong những năm qua, KTNN đã thực hiện nhiều cuộc kiểm toán đối với các dự án đầu tư xây dựng, đặc biệt là các dự án được đầu tư bằng nguồn vốn hỗ trợ phát triển chính thức (ODA). Với đặc thù dự án có nguồn vốn đầu tư lớn, sử dụng tiêu chuẩn, công nghệ thi công mới luôn đòi hỏi KTNN phải không ngừng đổi mới để nâng cao chất lượng, hiệu quả kiểm toán.
Những khó khăn, thách thức trong kiểm toán
Nhận thức được tầm quan trọng của nguồn vốn ODA, những năm gần đây, KTNN tăng cường kiểm toán các dự án đầu tư có sử dụng vốn ODA, trong đó phải kể đến các dự án như: Dự án xây dựng cầu Cần Thơ, Dự án giao thông nông thôn 3, Dự án cải tạo, nâng cấp mạng lưới giao thông khu vực miền Trung…, đặc biệt là kiểm toán chuyên đề tại một số Bộ, ngành có quản lý và sử dụng nhiều vốn ODA như: Bộ Y tế, Bộ Giáo dục và Đào tạo. Ngoài ra, KTNN cũng thực hiện kiểm toán nhiều dự án theo đề nghị của các nhà tài trợ.
Qua kiểm toán, KTNN đã kịp thời phát hiện, kiến nghị xử lý đối với các sai phạm, kiến nghị sửa đổi, bổ sung những bất cập về chế độ, chính sách, góp phần nâng cao kỷ luật, trách nhiệm và hiệu quả sử dụng vốn ODA. Đáng chú ý, kết quả kiểm toán đã chỉ ra một trong những bất cập chính là sự khác biệt giữa cơ chế, chính sách của Việt Nam và các quy định mang tính quốc tế của nhà tài trợ.
Bên cạnh những kết quả đạt được, việc thực hiện kiểm toán dự án ODA của KTNN thời gian qua cũng gặp nhiều khó khăn. Đại diện Vụ Tổng hợp - KTNN đề cập thêm: Đối với các dự án ODA, KTNN chủ yếu thực hiện kiểm toán sau khi dự án hoàn thành. Đoàn kiểm toán chủ yếu dựa trên hồ sơ tài liệu hoàn công do đơn vị cung cấp nên rất khó phát hiện tồn tại, bất cập về chi phí, chất lượng công trình, làm giảm hiệu quả vốn đầu tư.
Từ thực tiễn kiểm toán các dự án ODA thời gian qua, lãnh đạo KTNN chuyên ngành IV cho biết, những khó khăn khi kiểm toán dự án ODA có thể kể đến như tại một số dự án, quy định của hiệp định vay vốn thường áp đặt việc áp dụng các tiêu chuẩn xây dựng, công nghệ thi công mới, vật liệu, trang thiết bị máy móc tiên tiến hiện đại, chưa từng được áp dụng tại Việt Nam. Số lượng văn bản quản lý về lĩnh vực đầu tư xây dựng rất lớn và thường xuyên thay đổi, điều chỉnh theo từng thời kỳ; quy định về định mức công tác tư vấn trong các dự án ODA còn thiếu… Trong khi đó, các kiểm toán viên lại chưa có điều kiện tiếp cận để nắm bắt; nhiều kiểm toán viên còn khó khăn trong việc tính toán thiết kế công trình, nhất là các công trình sử dụng tiêu chuẩn xây dựng, công nghệ thi công của nước ngoài.
Những khó khăn này cũng được các chuyên gia trong lĩnh vực đầu tư xây dựng chỉ ra. Theo đó, tại hiệp định vay vốn ODA thường bao gồm các điều khoản ràng buộc về “Thủ tục đấu thầu” và mua sắm do nhà tài trợ quy định. Trong đó, các điều khoản quy định về xuất xứ hàng hóa dịch vụ, tiêu chuẩn, công nghệ thi công, định mức, đơn giá sử dụng cho dự án của nước cho vay thường cao hơn nhiều so với mặt bằng chung tại Việt Nam; thủ tục đấu thầu do nhà tài trợ ban hành có nhiều điểm khác biệt so với quy định trong nước. Trong nhiều trường hợp, chủ đầu tư phải xin ý kiến của Chính phủ để xử lý tình huống trong đấu thầu, kéo dài thời gian xét thầu, ảnh hưởng đến thực hiện dự án, cũng như hoạt động kiểm toán.
Giải pháp nâng cao chất lượng kiểm toán dự án sử dụng vốn ODA
Có thể nói, những khó khăn trên đã trở thành rào cản khiến cho công tác kiểm toán trong lĩnh vực này thời gian qua, dù đã có nhiều kết quả đáng khích lệ, song chưa đáp ứng yêu cầu của Quốc hội, Chính phủ. Vì vậy, cùng với những kiến nghị nhằm hoàn thiện chính sách pháp luật trong lĩnh vực hợp tác, sử dụng nguồn vốn ODA, các ý kiến cũng cho rằng KTNN cần tiếp tục đổi mới trong hoạt động kiểm toán, cũng như xây dựng đội ngũ kiểm toán viên ngày càng chuyên nghiệp, tinh thông; không ngừng ứng dụng công nghệ thông tin, công nghệ mới vào hoạt động kiểm toán để đáp ứng yêu cầu đặt ra trong bối cảnh mới.
Theo đại diện Vụ Tổng hợp, để nâng cao chất lượng kiểm toán các dự án sử dụng vốn ODA, KTNN cần nghiên cứu các đặc thù về quản lý, sử dụng nguồn vốn ODA để xây dựng và hoàn thiện quy trình kiểm toán hoạt động đối với dự án ODA, tiến tới đẩy mạnh các cuộc kiểm toán hoạt động nhằm đánh giá tính kinh tế, hiệu lực và hiệu quả của việc quản lý và sử dụng nguồn vốn, thay vì hiện nay chủ yếu là hậu kiểm. Đồng thời, cần tiếp tục xây dựng, hoàn thiện bộ tiêu chí đánh giá hiệu quả quản lý và sử dụng vốn ODA làm căn cứ cho kiểm toán viên thực hiện khi tiến hành kiểm toán; phối hợp với các cơ quan, tổ chức liên quan để trao đổi, thống nhất các tiêu chí đánh giá đối với từng loại hình nguồn vay.
Còn theo đại diện lãnh đạo KTNN chuyên ngành IV, KTNN cần tăng cường công tác đào tạo, bồi dưỡng cho kiểm toán viên, tập trung vào việc đào tạo về lĩnh vực kiểm toán đầu tư dự án, kiểm toán chuyên đề lĩnh vực đầu tư xây dựng cơ bản, gắn với ứng dụng công nghệ thông tin; đẩy mạnh hợp tác đào tạo, chia sẻ kinh nghiệm với các tổ chức kiểm toán quốc tế về nghiệp vụ kiểm toán đầu tư xây dựng cơ bản, đặc biệt là các dự án ODA… Bên cạnh đó, KTNN cần áp dụng kết hợp loại hình kiểm toán tuân thủ và kiểm toán báo cáo tài chính, triệt để áp dụng phương pháp tiếp cận kiểm toán dựa trên đánh giá rủi ro và xác định trọng yếu vào hoạt động kiểm toán.
Đây cũng là chia sẻ của các chuyên gia về giải pháp nhằm nâng cao chất lượng, hiệu quả kiểm toán dự án sử dụng vốn ODA. Theo đó, KTNN cần lựa chọn nhân lực có trình độ chuyên môn, ngoại ngữ tốt, có kinh nghiệm, hiểu biết về dự án ODA để tham gia khảo sát, lập kế hoạch kiểm toán nhằm đánh giá rõ hệ thống kiểm soát nội bộ, rủi ro kiểm toán, qua đó xác định trọng tâm kiểm toán phù hợp, tránh dàn trải nguồn lực. Thực hiện tốt công tác quán triệt nội dung, trọng tâm, phương pháp kiểm toán trong các buổi họp đoàn kiểm toán trước khi triển khai và tổng kết, rút kinh nghiệm về kết quả kiểm toán sau khi kết thúc kiểm toán. Bên cạnh đó, KTNN cũng cần đẩy mạnh ứng dụng các phần mềm hỗ trợ tính toán, quản lý tiến độ… để đáp ứng được yêu cầu kiểm toán đối với các dự án có sử dụng thiết bị, công nghệ mới.
Theo Báo Kiểm toán số 21/2022