(sav.gov.vn) - Dự thảo Luật Đường sắt (sửa đổi) đã bổ sung quy định về bảo đảm phòng, chống tham nhũng, lãng phí, tiêu cực. Trong đó, Kiểm toán nhà nước (KTNN) tham gia với vai trò thành viên tổ thẩm định hồ sơ mời thầu, hồ sơ yêu cầu, kết quả lựa chọn nhà thầu và có trách nhiệm kiểm toán hồ sơ tổng mức đầu tư.
Quang cảnh Phiên thảo luận. Ảnh: VPQH
Phát triển TOD - cần quy định chặt chẽ
Tại Phiên thảo luận về Dự án Luật Đường sắt (sửa đổi), các đại biểu Quốc hội (ĐBQH) tán thành về sự cần thiết sửa đổi toàn diện Luật Đường sắt nhằm góp phần cụ thể hóa nhiều chủ trương của Đảng, chính sách của Nhà nước, tạo hành lang pháp lý quan trọng và tạo động lực để đột phá phát triển phương thức giao thông bằng đường sắt; góp phần thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội của đất nước cũng như ở các địa phương.
Đặc biệt, các đại biểu đánh giá cao việc Dự thảo Luật đã xác lập một hướng đi đúng đắn khi luật hóa cơ chế phát triển đô thị gắn với giao thông công cộng (TOD), cho phép khai thác có hiệu quả quỹ đất xung quanh nhà ga đường sắt. Đây là giải pháp phù hợp với thông lệ quốc tế và nhu cầu thực tiễn của Việt Nam trong bối cảnh nguồn ngân sách hạn hẹp, nợ công cao, trong khi nhu cầu đầu tư hạ tầng ngày càng lớn…
Bên cạnh đó, các đại biểu cũng góp ý hoàn thiện các quy định này nhằm bảo đảm chặt chẽ, minh bạch.
Đại biểu Nguyễn Hữu Thông phát biểu thảo luận. Ảnh: VPQH
Đại biểu Nguyễn Hữu Thông (Đoàn ĐBQH tỉnh Bình Thuận) đánh giá, việc Dự thảo Luật đã tiếp cận xu hướng phát triển giao thông gắn với đô thị theo mô hình TOD là giải pháp tối ưu để phát triển đồng bộ hạ tầng, tiết kiệm chi phí và quỹ đất.
Tuy nhiên, ông Thông lưu ý cần làm rõ trách nhiệm giữa nhà đầu tư và chính quyền trong quy hoạch TOD, đặc biệt cần làm rõ cơ chế, phải minh bạch trong đấu thầu khai thác quỹ đất xung quanh các nhà ga lớn. Đồng thời, cần bổ sung quy định về ưu tiên đầu tư, đầu tư công các tuyến hạ tầng kết nối với nhà ga với các khu vực dân cư, hạ tầng kỹ thuật đô thị. Đây là yếu tố nền tảng để TOD phát huy hiệu quả.
“Nếu chỉ xây dựng nhà ga hiện đại nhưng lại thiếu kết nối hạ tầng thì TOD sẽ không thể hình thành thực chất, dễ rơi vào tình trạng phát triển nửa vời, lãng phí quỹ đất” - đại biểu Nguyễn Hữu Thông nêu quan điểm.
Đại biểu Phạm Văn Hòa (Đoàn ĐBQH tỉnh Đồng Tháp) cũng cho rằng, trong quy hoạch TOD phải đảm bảo lợi ích của Nhà nước, nhà đầu tư và người dân, tránh tình trạng lợi ích nhóm cho nhà đầu tư để thao túng quy hoạch trong khuôn viên của đường nối, nhà ga để hưởng lợi.
Cũng liên quan đến vấn đề này, đại biểu Hoàng Văn Cường (Đoàn ĐBQH TP. Hà Nội) không đồng tình với quy định cho phép chỉ định nhà đầu tư làm đường sắt thực hiện luôn dự án TOD. Theo đại biểu Cường, điều này dễ dẫn đến việc lợi dụng phát triển đường sắt để thực chất lấy đất làm dự án đô thị.
“Phần TOD nên do Nhà nước đầu tư rồi tổ chức đấu giá minh bạch. Nếu muốn ưu tiên nhà đầu tư đường sắt, có thể cho họ quyền ưu tiên trong quá trình đấu thầu TOD” - đại biểu Cường đề xuất giải pháp.
Kiểm toán nhà nước, các Bộ, ngành giám sát chặt chẽ từ giai đoạn chuẩn bị đầu tư
Để đảm bảo minh bạch, trách nhiệm trong việc kiểm soát, phòng ngừa tham nhũng, tiêu cực, lãng phí, Dự thảo Luật đã quy định cơ chế quản lý, giám sát chặt chẽ của Quốc hội, Ủy ban Thường vụ Quốc hội và sự tham gia của KTNN, các Bộ, ngành từ giai đoạn chuẩn bị đầu tư đến đầu tư dự án khi hoàn thành đưa vào khai thác sử dụng.
Trong đó, tại Điều 36 của Dự thảo Luật về biện pháp bảo đảm phòng, chống tham nhũng, lãng phí tiêu cực đã quy định:
“Bộ Quốc phòng, Bộ Công an, Bộ Xây dựng, Bộ Tài chính, Thanh tra Chính phủ, Kiểm toán nhà nước có trách nhiệm cử đại diện tham gia tổ thẩm định hồ sơ mời thầu, hồ sơ yêu cầu, kết quả lựa chọn nhà thầu đối với các gói thầu: EPC, EC, EP, gói thầu tư vấn sử dụng nhà thầu nước ngoài.
Kiểm toán nhà nước kiểm tra hồ sơ tổng mức đầu tư đã được hoàn thiện theo báo cáo thẩm định của cấp quyết định đầu tư để làm cơ sở phê duyệt dự án và gửi kết quả kiểm toán cho cấp quyết định đầu tư trong thời hạn không quá 30 ngày kể từ khi nhận được đầy đủ hồ sơ đề nghị kiểm toán”.
Đồng tình cao với quy định trên, song đại biểu Lê Hữu Trí (Đoàn ĐBQH tỉnh Khánh Hòa) cho rằng, để kiểm soát hữu hiệu các rủi ro, hệ lụy có thể nảy sinh từ chính cơ chế, chính sách, Cơ quan soạn thảo cần tiếp tục rà soát kỹ lưỡng các cơ chế, chính sách về tính tuân thủ trong xây dựng pháp luật, về những “kẽ hở” trong từng cơ chế, chính sách.
Đồng thời, Cơ quan soạn thảo cần nghiên cứu bổ sung vào Dự thảo Luật và nghị quyết (hoặc các văn bản hướng dẫn thi hành) các cơ chế có tính nguyên tắc để "kiểm soát" các tiêu cực có thể phát sinh hoặc bị lợi dụng chính từ cơ chế, chính sách đột phá…không để xảy ra hoặc hạn chế thấp nhất rủi ro, gây hệ quả xấu trong quá trình triển khai xây dựng mạng lưới đường sắt quốc gia, đường sắt đô thị.
Đại biểu Lê Hữu Trí phát biểu thảo luận. Ảnh: VPQH
Nhấn mạnh yêu cầu “phải thận trọng từ khâu xây dựng cơ chế, chính sách về khâu quy hoạch, lựa chọn tư vấn thiết kế, lựa chọn nhà thầu, lựa chọn công nghệ, tổ chức vận hành, ký kết hợp đồng và phân chia lợi nhuận…”, đại biểu Lê Hữu Trí đề nghị, cơ chế, chính sách phải minh bạch, rõ ràng, khả thi, chặt chẽ, hiệu quả, trên cơ sở tiệm cận với các cơ chế có hiệu quả và kinh nghiệm của thế giới.
“Trong quá trình thực hiện phải công khai công bố rộng rãi các dự án đường sắt áp dụng cơ chế đặc thù, tiêu chí ngân sách ưu đãi, danh sách nhà thầu, nhà đầu tư được chọn...để dư luận và báo chí cùng giám sát. Các cơ quan chức năng phải kiểm soát ngay từ đầu và trong tất các khâu khi triển khai các dự án đường sắt” - đại biểu Lê Hữu Trí đề xuất.
Bên cạnh đó, đại biểu Trương Trọng Nghĩa (Đoàn ĐBQH TP. Hồ Chí Minh) và đại biểu Vũ Thị Liên Hương (Đoàn ĐBQH tỉnh Quảng Ngãi) đề nghị Cơ quan soạn thảo bổ sung quy định KTNN có trách nhiệm kiểm toán hồ sơ quyết toán dự án. “Nhiều vấn đề tiêu cực xảy ra là khi quyết toán và khi thanh toán chứ không phải lúc xây dựng dự toán” - đại biểu Trương Trọng Nghĩa lưu ý.
Quan tâm đến quy định tại Điều 32 về lựa chọn nhà đầu tư, đại biểu Đỗ Văn Yên (Đoàn ĐBQH tỉnh Bà Rịa - Vũng Tàu) đồng tình việc áp dụng linh hoạt hình thức là chỉ định thầu với các dự án EPC, EC, EP … trong các lĩnh vực đặc thù.
Tuy nhiên, để phòng ngừa tiêu cực, đại biểu đề nghị cần bổ sung quy định chỉ được chỉ định các nhà thầu khi có xác nhận của KTNN trong trường hợp cấp bách và chỉ có tối đa hai nhà đầu tư đủ điều kiện về kỹ thuật; đồng thời phải có cơ chế hậu kiểm độc lập để đảm bảo tính minh bạch và hiệu quả; đảm bảo tính khách quan, độc lập của cơ quan kiểm toán, đồng thời giảm rủi ro cho người ra quyết định, giữ vững nguyên tắc công khai, minh bạch và có điều kiện trong đấu thầu.
Giải trình làm rõ vấn đề được ĐBQH quan tâm, Bộ trưởng Bộ Xây dựng Trần Hồng Minh khẳng định, đây là lần đầu tiên đưa vào luật chuyên ngành chính sách phòng chống, tham nhũng, lãng phí, tiêu cực. Theo đó, quy định tại Điều 36 của Dự thảo Luật được xây dựng với tư duy “vừa khơi thông, tháo gỡ” nhưng cũng không thiếu các thiết chế “để giám sát công khai, minh bạch”.
Trong đó, tại Dự thảo Luật đã quy định khi tham gia đấu thầu, chỉ định thầu… phải có sự tham gia của các cơ quan Bộ Quốc phòng, Bộ Công an, KTNN.
Bên cạnh quy định tại Dự thảo Luật, Bộ trưởng cho biết, các tổ chức, cá nhân cũng chịu sự điều chỉnh của nhiều bộ luật, luật khác, nhất là chịu sự điều chỉnh của Bộ luật Hình sự.
“Đây không chỉ là vấn đề được đại biểu Quốc hội quan tâm mà Chính phủ cũng rất quan tâm phòng, chống tham nhũng, trục lợi chính sách. Có các cơ quan này tham gia vào các gói thầu, với trình độ chuyên môn cao, thì chính cơ quan thực hiện cũng yên tâm hơn, vì các hoạt động thực hiện minh bạch, khó có thể xảy ra trình trạng tiêu cực, trục lợi chính sách, cơ chế ưu đãi” - Bộ trưởng khẳng định.
Về đề xuất bổ sung quy định KTNN kiểm toán quyết toán dự án, Bộ trưởng Trần Hồng Minh nêu rõ, giai đoạn thanh toán, quyết toán dự án, KTNN vẫn thực hiện kiểm toán dự án theo quy định của Luật KTNN và pháp luật liên quan.
Dự kiến, Dự án Luật Đường sắt (sửa đổi) sẽ được Quốc hội xem xét, thông qua theo tại Kỳ họp thứ 9 quy trình tại một kỳ họp.