Trình bày Tờ trình của Chính phủ về Dự án Luật Phòng thủ dân sự, Bộ trưởng Bộ Quốc phòng Phan Văn Giang cho biết, trong những năm qua, công tác phòng thủ dân sự từng bước được hoàn thiện về thể chế và tổ chức thực hiện, cơ bản đáp ứng yêu cầu phòng, chống, ứng phó, khắc phục thảm họa, sự cố, thiên tai, dịch bệnh, góp phần to lớn vào việc bảo vệ tính mạng, sức khỏe, tài sản của Nhân dân, tạo môi trường ổn định phát triển kinh tế - xã hội. Tuy nhiên, pháp luật hiện hành chưa quy định rõ ràng các biện pháp ứng phó theo cấp độ thảm hoạ, sự cố dẫn đến khó khăn trong triển khai thực hiện.
Thực tiễn công tác phòng, chống, ứng phó, khắc phục thảm họa, sự cố, thời gian qua đã cho thấy cần phải có các biện pháp mang tính chuyển tiếp, trước khi xã hội chuyển sang tình trạng khẩn cấp. Các biện pháp chuyển tiếp này cần được luật hoá để có cơ sở pháp lý và được thực hiện thống nhất, đồng bộ. Hệ thống tổ chức chỉ đạo, chỉ huy ứng phó, khắc phục các dạng thảm họa, sự cố ở các cấp hiện nay còn tồn tại nhiều mô hình tổ chức khác nhau, thiếu đồng bộ, dẫn đến công tác chỉ đạo, chỉ huy hiệu quả chưa cao.
Bộ trưởng Bộ Quốc phòng Phan Văn Giang trình bày Tờ trình
Bộ trưởng Bộ Quốc phòng nêu rõ, việc xây dựng Dự án Luật Phòng thủ dân sự là nhằm tạo khung pháp lý chung nhất cho việc phòng, chống, khắc phục hậu quả chiến tranh, phòng, chống, khắc phục thảm họa, sự cố, thiên tai, dịch bệnh nhằm bảo vệ cao nhất tính mạng, sức khỏe, tài sản của Nhân dân, nâng cao hiệu quả pháp lý của hệ thống pháp luật về phòng thủ dân sự. Tăng cường các biện pháp phòng ngừa và bảo đảm tính chủ động trong công tác phòng, chống, khắc phục hậu quả thảm họa, sự cố, thiên tai, dịch bệnh; bảo vệ người dân, cơ quan, tổ chức, bảo vệ môi trường. Nâng cao năng lực về phòng thủ dân sự, góp phần làm giảm thiểu thiệt hại do thảm họa, sự cố, thiên tai, dịch bệnh gây ra; đáp ứng yêu cầu nhiệm vụ xây dựng và phát triển kinh tế - xã hội của đất nước gắn với củng cố quốc phòng, an ninh và từng bước hội nhập quốc tế trong tình hình mới.
Bộ trưởng Bộ Quốc phòng nhấn mạnh, dự án Luật được xây dựng dựa trên quan điểm thể chế hóa chủ trương, quan điểm của Đảng và Nhà nước về nhiệm vụ bảo vệ Tổ quốc, nhiệm vụ quốc phòng, an ninh và nhiệm vụ phòng thủ dân sự; tăng cường tính chủ động phòng ngừa, ứng phó có hiệu quả với thảm họa, sự cố, thiên tai, dịch bệnh; nâng cao năng lực chỉ đạo, chỉ huy, tổ chức điều hành; bảo đảm các nguồn lực thực hiện; bảo đảm quyền và lợi ích hợp pháp của các cơ quan, tổ chức, doanh nghiệp và người dân.
Dự án Luật cũng kế thừa và phát triển các quy định của pháp luật hiện hành về phòng thủ dân sự, đồng thời bổ sung những vấn đề mới để đáp ứng yêu cầu về phòng thủ dân sự. Ban soạn thảo cũng đã nghiên cứu, tham khảo có chọn lọc pháp luật và kinh nghiệm thực tiễn về tổ chức và hoạt động phòng thủ dân sự của một số nước phù hợp với điều kiện thực tiễn Việt Nam, pháp luật và điều ước quốc tế mà Việt Nam là thành viên.
Nội dung Dự án Luật quy định chi tiết về nguyên tắc hoạt động phòng thủ dân sự; chính sách của Nhà nước về phòng thủ dân sự; đánh giá mức độ rủi ro về thảm hoạ, sự cố; khoa học và công nghệ trong phòng thủ dân sự; hợp tác quốc tế trong phòng thủ dân sự; các hoạt động phòng ngừa, ứng phó, khắc phục các dạng thảm họa, sự cố; chiến lược quốc gia về phòng thủ dân sự; kế hoạch về phòng thủ dân sự; hệ thống công trình phòng thủ dân sự.
Về cơ quan chỉ đạo, chỉ huy, lực lượng phòng thủ dân sự, Dự án Luật quy định cơ quan chỉ đạo, chỉ huy phòng thủ dân sự là tổ chức phối hợp liên ngành về phòng thủ dân sự. Cơ quan chỉ đạo quốc gia phòng thủ dân sự được thành lập trên cơ sở hợp nhất Ban Chỉ đạo Phòng thủ dân sự quốc gia, Ban Chỉ đạo quốc gia về phòng, chống thiên tai và Ủy ban Quốc gia Ứng phó sự cố, thiên tai và Tìm kiếm Cứu nạn. Việc hợp nhất này cũng được thực hiện tương ứng với cơ quan chỉ huy phòng thủ dân sự ở cấp bộ, ngành Trung ương và các cấp địa phương. Dự thảo Luật giao “Chính phủ quy định cụ thể về cơ cấu tổ chức, nhiệm vụ của cơ quan chỉ đạo quốc gia phòng thủ dân sự; cơ quan chỉ huy phòng thủ dân sự cấp bộ, ngành; cơ quan chỉ huy phòng thủ dân sự địa phương”.
Ngoài ra, Dự án Luật cũng quy định nội dung, trách nhiệm quản lý Nhà nước về phòng thủ dân sự nói chung; trách nhiệm của các Bộ, ngành, cơ quan, tổ chức ở Trung ương, trách nhiệm của Ủy ban nhân dân các cấp, trách nhiệm của Mặt trận Tổ quốc Việt Nam và các tổ chức thành viên của Mặt trận; kiểm tra, thanh tra thực hiện nhiệm vụ phòng thủ dân sự; xử lý vi phạm pháp luật về phòng thủ dân sự.
Thẩm tra sơ bộ Tờ trình của Chính phủ, Chủ nhiệm Ủy ban Quốc phòng và An ninh UBQP&AN Lê Tấn Tới cho biết, Thường trực UBQP&AN nhận thấy, Tờ trình đã nêu rõ cơ sở chính trị, pháp lý và thực tiễn để thể chế hóa các quan điểm, chủ trương của Đảng liên quan đến phòng thủ dân sự; khắc phục những tồn tại, hạn chế, vướng mắc trong thực hiện chính sách, pháp luật về phòng thủ dân sự. Việc xây dựng Luật phòng thủ dân sự đã được Quốc hội quyết định. Ngày 30/8/2022, Bộ Chính trị đã ban hành Nghị quyết số 22-NQ/TW “Về phòng thủ dân sự đến năm 2030 và những năm tiếp theo” đã xác định mục tiêu cụ thể đến năm 2025 là: “Xây dựng Luật phòng thủ dân sự”. Thường trực UBQP&AN tán thành sự cần thiết ban hành Luật phòng thủ dân sự.
Về hồ sơ dự án Luật, Thường trực UBQP&AN thấy rằng, hồ sơ dự án Luật được Chính phủ chuẩn bị cơ bản đúng quy định của Luật Ban hành văn bản quy phạm pháp luật. Tuy nhiên, báo cáo rà soát văn bản cần chỉ rõ những nội dung quy định chưa thống nhất, thiếu hoặc chồng chéo để quy định trong dự thảo Luật. Thường trực Uỷ ban cũng đánh giá, bố cục của dự thảo Luật được xây dựng cơ bản hợp lý, nhưng đề nghị cần bám sát khái niệm “phòng thủ dân sự” để thiết kế thêm một số nội dung cho phù hợp, thống nhất, bảo đảm cân đối giữa các nội dung lớn, giữa các chương, mục và nghiên cứu bổ sung, làm rõ thêm các quy định về phân công, quan hệ phối hợp.
Đối với vấn đề phân loại cấp độ phòng thủ dân sự và thẩm quyền ban bố, bãi bỏ cấp độ phòng thủ dân sự, Chủ nhiệm UBQP&AN cho rằng, việc phân loại cấp độ phòng thủ dân sự là nội dung quan trọng, nhưng quy định này chưa rõ mối quan hệ với các cấp độ, sự cố, rủi ro cụ thể tại các luật chuyên ngành; việc quy định căn cứ xác định cấp độ phòng thủ dân sự chưa có cơ sở, tiêu chí cụ thể, khó áp dụng; quy định mức độ gây thiệt hại chưa cụ thể, cần tiếp tục nghiên cứu, làm rõ để khi có tình huống xảy ra sẽ kích hoạt ngay các biện pháp phòng thủ dân sự tương ứng.
Bên cạnh đó, về thẩm quyền ban bố, bãi bỏ cấp độ phòng thủ dân sự, việc dự thảo Luật giao thẩm quyền cho các chủ thể cho ban bố, bãi bỏ các cấp độ phòng thủ dân sự cần được nghiên cứu kỹ vì thẩm quyền trong công tác quản lý, điều hành của các chủ thể này đã được pháp luật quy định; đồng thời nội dung này cũng chưa thống nhất về thẩm quyền xác định cấp độ, mức độ sự cố tại một số luật, do đó cần được tiếp tục nghiên cứu, quy định chặt chẽ.
Về hoạt động phòng thủ dân sự trong tình trạng khẩn cấp, Thường trực UBQP&AN tán thành việc chỉnh lý tên mục thành “Hoạt động phòng thủ dân sự trong tình trạng khẩn cấp” nhằm bảo đảm cho hoạt động phòng thủ dân sự được triển khai thống nhất, kịp thời trong một trạng thái đặc biệt của xã hội (trạng thái tình trạng khẩn cấp). Dự thảo Luật quy định chung “Chủ tịch Ủy ban nhân dân các cấp, Chủ tịch Ủy ban quân sự căn cứ tình hình thực tế quyết định áp dụng các biện pháp quy định tại Điều 25, Điều 26, Điều 27 Luật này, quy định của pháp luật về tình trạng khẩn cấp và một hoặc một số biện pháp sau” là chưa chặt chẽ, dễ lạm quyền và các chủ thể này đều có thể “trưng dụng phương tiện và tài sản” là chưa thống nhất với Luật Trưng mua, trưng dụng tài sản chỉ Chủ tịch Ủy ban nhân dân cấp tỉnh mới có thẩm quyền trưng dụng. Ngoài ra, quy định “Chủ tịch Ủy ban quân sự” cần cân nhắc, vì chức danh này chỉ áp dụng đối với địa bàn thiết quân luật nhưng không thuộc phòng thủ dân sự.
Về trách nhiệm quản lý Nhà nước về phòng thủ dân sự, Thường trực UBQP&AN cho rằng, trách nhiệm của các Bộ, ngành, địa phương đã được quy định tại các Luật chuyên ngành nên đề nghị chỉ nên xác định trách nhiệm cụ thể của các Bộ, ngành trực tiếp liên quan đến phòng thủ dân sự theo hướng thu gọn các điều luật trong Chương; đồng thời quy định ngay tại dự thảo Luật số Tổng đài 112 để dễ nhận biết như một số Luật.
Chủ nhiệm UBQP&AN Lê Tấn Tới nêu rõ, qua thẩm tra sơ bộ, Thường trực UBQP&AN nhận thấy, dự án Luật đã được chỉnh lý nhiều nội dung, thể chế hóa được quan điểm của Đảng, tiếp thu nhiều ý kiến của Uỷ ban Thường vụ Quốc hội, tuy còn những nội dung cần tiếp tục hoàn thiện nhưng cơ bản đủ điều kiện trình Quốc hội thảo luận, cho ý kiến tại Kỳ họp thứ 4. Trên cơ sở kiến của Uỷ ban Thường vụ Quốc hội, ý kiến của các vị đại biểu Quốc hội, các Đoàn đại biểu Quốc hội, các cơ quan của Quốc hội, Uỷ ban UBQP&AN sẽ chủ trì phối hợp với Ban soạn thảo và các cơ quan chức năng tham mưu, giúp Uỷ ban Thường vụ Quốc hội, tiếp tục chỉnh lý dự thảo Luật bảo đảm thống nhất trong hệ thống pháp luật, có khả thi và đúng mục tiêu đề ra./.
Hà Linh