(sav.gov.vn) - Hàng trăm nghìn sản phẩm thuốc lá điện tử, thuốc lá nung nóng và điếu ngoại nhập lậu bị thu giữ chỉ trong hai năm qua. Mặc dù đã có nghị quyết cấm tuyệt đối, thị trường thuốc lá thế hệ mới tại Việt Nam vẫn ngấm ngầm hoạt động, len lỏi qua mạng xã hội, sàn thương mại điện tử và nhắm thẳng vào đối tượng dễ tổn thương nhất: Thanh thiếu niên.
Học sinh tụ tập hút thuốc lá. Ảnh: ST
Thuốc lá điện tử len lỏi mọi nền tảng số
Trong năm 2024 và 2025, lực lượng chức năng đã xử lý hơn 1.200 vụ vi phạm liên quan đến thuốc lá lậu. Trong đó, thu giữ hơn 240.000 sản phẩm thuốc lá điện tử và thuốc lá nung nóng, cùng với khoảng 200.000 bao thuốc lá điếu ngoại nhập lậu. Con số này cho thấy quy mô và mức độ phổ biến của loại hình sản phẩm vốn bị cấm kinh doanh tại Việt Nam.
Đáng lo ngại hơn, các sản phẩm này chủ yếu được phân phối qua các kênh trực tuyến như Facebook, TikTok, Lazada, Tiki, Shopee…, nơi người dùng chỉ cần vài thao tác click chuột hoặc nhắn tin là có thể nhận hàng trong vòng 24 giờ.
Một trong những vụ việc điển hình gần đây là lực lượng Công an Hà Nội bắt giữ 127.000 sản phẩm thuốc lá điện tử có tổng giá trị ước tính lên tới 400 tỷ đồng (khoảng 153.000 USD). Số hàng hóa này được xác định nhắm vào nhóm khách hàng là học sinh, sinh viên và thanh thiếu niên - nhóm tuổi đang trong giai đoạn phát triển tâm sinh lý và dễ bị ảnh hưởng bởi quảng cáo lôi kéo.
Trung tá Nguyễn Minh Tiến - Phòng Cảnh sát Kinh tế, Công an TP Hà Nội cho hay, phần lớn các giao dịch diễn ra trên nền tảng trực tuyến, đặc biệt là trong các hội nhóm kín, gây khó khăn cho cơ quan chức năng trong công tác phát hiện và xử lý. Đồng thời, các phương thức vận chuyển cũng trở nên tinh vi, lợi dụng dịch vụ chuyển phát nhanh trên toàn quốc để đưa sản phẩm đến tay người tiêu dùng một cách nhanh chóng và khó kiểm soát hơn.
Điểm đáng lưu ý là phần lớn sản phẩm bị phát hiện đều không có giấy phép kinh doanh, không được kiểm định chất lượng hay xác minh nguồn gốc. Thậm chí, tội phạm buôn lậu hiện đã sử dụng trí tuệ nhân tạo (AI) và kỹ thuật số để điều phối mạng lưới vận chuyển, nhập lậu và quảng cáo trực tuyến, nhằm che giấu hành vi phạm pháp và né tránh kiểm tra từ lực lượng chức năng.
Các chuyên gia y tế và quản lý thị trường nhận định: Nếu không có các giải pháp mạnh tay, đồng bộ và hiệu quả hơn - từ việc hoàn thiện khung pháp lý, tăng cường kiểm soát công nghệ đến truyền thông giáo dục cộng đồng - thị trường thuốc lá thế hệ mới tại Việt Nam sẽ tiếp tục bùng phát ngầm, đe dọa nghiêm trọng đến sức khỏe cộng đồng, đặc biệt là giới trẻ.
Trung tá Nguyễn Minh Tiến - Phòng Cảnh sát Kinh tế, Công an TP Hà Nội cho biết, hình thức giao dịch ẩn danh này gây rất nhiều khó khăn cho lực lượng chức năng trong việc phát hiện và xử lý vi phạm. Thêm vào đó, các đối tượng còn sử dụng dịch vụ chuyển phát nhanh để giao hàng tận tay, khiến việc kiểm soát trở nên phức tạp hơn bao giờ hết.
Trước thực trạng trên, Quốc hội đã ban hành Nghị quyết 173/2024/QH15, có hiệu lực từ ngày 1/1/2025, nghiêm cấm sản xuất, kinh doanh, nhập khẩu và sử dụng các loại thuốc lá điện tử, thuốc lá nung nóng. Tuy nhiên, đến nay, vẫn chưa có chế tài xử lý cụ thể đối với hành vi tiêu dùng, gây ra khoảng trống pháp lý trong việc ngăn chặn triệt để xu hướng này.
Cần hành động quyết liệt hơn
Để tăng cường hiệu quả công tác chống buôn lậu, các chuyên gia cho rằng cần có sự phối hợp chặt chẽ giữa các cơ quan chức năng như công an, biên phòng, hải quan và quản lý thị trường.
Theo ông Phạm Quốc Đông - Phó Chi cục trưởng Chi cục Điều tra phòng chống buôn lậu, Cục Hải quan, công tác thực thi pháp luật còn gặp nhiều khó khăn do hành lang pháp lý chưa đồng bộ. Việc thiếu văn bản hướng dẫn cụ thể khiến các cơ quan chức năng thiếu thống nhất trong xử lý vi phạm. Ngoài ra, việc kiểm soát hành vi sử dụng của các nhóm đối tượng đặc biệt như khách du lịch nước ngoài cũng chưa có quy định rõ ràng, tạo nên khoảng trống pháp lý.
Để giải quyết tận gốc vấn đề, cần một chiến lược tổng thể từ cả phía cơ quan quản lý và cộng đồng. Trước hết, các lực lượng chức năng như công an, hải quan, biên phòng và quản lý thị trường cần tăng cường phối hợp, tổ chức các đợt truy quét định kỳ nhằm triệt phá tận gốc các đầu mối lớn. Việc ứng dụng công nghệ hiện đại như trí tuệ nhân tạo (AI), phân tích dữ liệu mạng xã hội và giám sát biên giới tự động cũng được xem là giải pháp hữu hiệu.
Bên cạnh đó, điều quan trọng không kém là nâng cao nhận thức cộng đồng về tác hại của thuốc lá, nhất là đối với giới trẻ - nhóm dễ bị lôi kéo và tổn thương nhất. Theo các chuyên gia, chỉ khi người tiêu dùng hiểu rõ rằng sử dụng thuốc lá nhập lậu không chỉ gây hại cho bản thân mà còn tiếp tay cho hành vi vi phạm pháp luật, công cuộc phòng, chống buôn lậu thuốc lá mới thực sự hiệu quả.
Có thể thấy, cuộc chiến với thuốc lá thế hệ mới đang bước vào giai đoạn cam go, đòi hỏi sự vào cuộc mạnh mẽ, quyết liệt và đồng bộ hơn từ cả hệ thống chính trị và toàn xã hội. Không chỉ là vấn đề buôn lậu hay vi phạm pháp luật, thuốc lá điện tử và thuốc lá nung nóng đang từng bước len lỏi vào đời sống giới trẻ, đe dọa trực tiếp đến sức khỏe cộng đồng và an ninh xã hội. Nếu không hành động kịp thời, hậu quả để lại sẽ rất khó khắc phục - không chỉ về kinh tế, y tế mà còn là tương lai của cả một thế hệ. Đây không còn là lựa chọn, mà là một nhiệm vụ cấp thiết./.
Thảo Chi